Il 12 settembre è l’anniversario della morte (nel 1981) del poeta e scrittore italiano (genovese) Eugenio Montale (1896-1981), premio Nobel per la Letteratura nel 1975.
Rinvio (per i dati biografici, l’elenco delle opere, i titoli di quelle tradotte in esperanto, l’analisi stilistica e la valutazione letteraria) a:
– Wikipedia
it.wikipedia.org/wiki/Eugenio_Montale
– Carlo Minnaja: “Eugenio Montale kaj aliaj liguriaj aŭtoroj”, Eva, Venafro 2013, p. 67-107;
– Enlumas min senlimo”, LF-KOOP, La-Chaux-de-Fonds 1990, p. 132-150;
– “Literatura Foiro”: 1970-3; 1975-34; 1981-70, p. 8-9; 1981-71, p. 16.
Oggi, anziché presentare banalmente qualche poesia di Montale (di quelle che gli valsero il Premio Nobel), preferisco documentare la sua attività di acuto saggista, trascrivendo (in italiano, con mia traduzione in Esperanto) un brano il cui titolo ha volutamente un doppio senso: “Ammazzare il tempo”; pubblicato originariamente sul “Corriere della Sera” del 7 novembre 1961, fu trasfuso poi nel volume “Auto da fè. Cronache in due tempi”, Il Saggiatore, Milano 1966; la traduzione è apparsa nel volume di Carlo Minnaja “Eugenio Montale kaj aliaj liguriaj aŭtoroj” (Eugenio Montale ed altri autori liguri), Eva, Venafro 2013, p. 105-107.
Allego la copertina del volume di Carlo Minnaja.
AMMAZZARE IL TEMPO
Il problema più grave del nostro tempo non è tra quelli che si vedono denunziati a caratteri di scatola nelle prime pagine dei giornali; e non ha nulla in comune, per esempio, col futuro status di Berlino o con l’eventualità di una guerra atomica distruggitrice di una metà del mondo. Problemi simili sono d’ordine storico e prima o poi giungono a una soluzione, sia pure con risultati spaventosi. Nessuna guerra impedirà all’umanità futura di vantare ulteriori magnifiche sorti nel quadro di una sempre più perfetta ed ecumenica civiltà industriale. Un mondo semidistrutto, che risorgesse domani dalle ceneri, in pochi decenni assumerebbe un volto non troppo diverso dal nostro mondo d’oggi. Anzi, oggi è lo spirito di conservazione che rallenta il progresso. Qualora non ci fosse più nulla da conservare il progresso tecnico si farebbe molto più veloce. Anche l’uccisione su larga scala di uomini e di cose può rappresentare, a lunga scadenza, un buon investimento del capitale umano.
Fin qui si resta nella storia. Ma c’è un’uccisione, quella del tempo, che non sembra possa dare frutto. Ammazzare il tempo è il problema sempre più preoccupante che si presenta all’uomo d’oggi e di domani.
Non penso all’automazione, che ridurrà sempre più le ore dedicate al lavoro. Può darsi che quando la settimana lavorativa sarà scesa da cinque a quattro o a tre si finisca per dare il bando alle macchine attualmente impiegate per sostituire l’uomo. Può darsi che allora si inventino nuovi tipi di lavoro inutile per non lasciare sul lastrico milioni o miliardi di disoccupati; ma si tratterà pur sempre di un lavoro che lascerà un ampio margine di ore libere, di ore in cui non si potrà eludere lo spettro del tempo.
Perché si lavora? Certo per produrre cose e servizi utili alla società umana, ma anche, e soprattutto, per accrescere i bisogni dell’uomo, cioè per ridurre al minimo le ore in cui è più facile che si presenti a noi questo odiato fantasma del tempo. Accrescendo i bisogni inutili, si tiene l’uomo occupato anche quando egli suppone di essere libero. “Passare il tempo” dinanzi al video o assistendo a una partita di calcio non è veramente un ozio, è uno svago, ossia un modo di divagare dal pericoloso mostro, di allontanarsene. Ammazzare il tempo non si può senza riempirlo di occupazioni che colmino quel vuoto. E poiché pochi sono gli uomini capaci di guardare con fermo ciglio in quel vuoto, ecco la necessità sociale di fare qualcosa, anche se questo qualcosa serve appena ad anestetizzare la vaga apprensione che quel vuoto si ripresenti in noi.
Eugenio Montale
(da “Auto da fé. Cronache in due tempi”, Il Saggiatore, Milano 1966 –
il brano è tratto da un testo pubblicato originariamente nel “Corriere della Sera”
del 7 novembre 1961).
FORPASIGI LA TEMPON
La plej serioza problemo de nia tempo ne estas inter tiuj, kiujn oni vidas evidentigitaj per grandliteroj en la ĉefpaĝoj de la gazetoj; kaj ĝi havas nenion komuna, ekzemple, kun la estonta statuso de Berlino aŭ kun la eventualo de atoma milito detruonta duonon de la mondo. Tiaj problemoj estas historie laŭvicaj, kaj pli-malpli frue ili ĝisatingas solvon, eĉ se kun teruraj rezultoj. Neniu milito malpermesos al la estonta homaro fieri pri kromaj miroplenaj sortprogresoj, en la kadro de ĉiam pli perfekta kaj ekumena industria civilizo. Iu duondetruita mondo, kiu renaskiĝus morgaŭ el la cindroj, en la daŭro de malmultaj jardekoj alprenus vizaĝon ne tro malsimilan ol nia hodiaŭa mondo. Kontraŭe, estas la spirito de memkonservado tio, kio malrapidigas la progreson. Se estus nenio konservenda, la teknika progreso fariĝus pli rapida. Ankaŭ la larĝaskala mortigo de homoj kaj aĵoj povas konsistigi, post longa tempo, bonan investon de la homa kapitalo.
Ĝis ĉi tie oni restas en la historio. Sed estas iu mortigo, tiu de la tempo, kiu ŝajne ne donas frukton. Forpasigi la tempon estas la ĉiam pli zorgiga problemo, kiu prezentiĝas al homo de hodiaŭ kaj de morgaŭ.
Mi ne pensas pri aŭtomatigo, kiu ĉiam pli malpliigos la horojn dediĉitajn al la laboro. Eblas, ke kiam la laborsemajno malkreskos de kvin al kvar aŭ tri tagoj, fine oni forigos la maŝinojn nuntempe utiligatajn por anstataŭi la homon. Eblas, ke tiam oni inventos novajn specojn de senutila laboro por ne lasi en mizero milionojn aŭ miliardojn da senlaboruloj; sed temos ĉiel ajn pri laboro, kiu lasos ampleksan marĝenon da liberaj horoj, da horoj en kiuj oni ne povos eviti la fantomon de la tempo.
Kial oni laboras? Certe por produkti aĵojn kaj servojn utilajn al la homa socio, sed ankaŭ, kaj ĉefe, por pligrandigi la bezonojn de la homo, tio estas, por redukti al la minimumo la horojn, en kiu pli facile povas prezentiĝi al ni ĉi tiun malamata fantomo de l’ tempo. Plimultigante la senutilajn bezonojn, oni tenas la homon okupita ankaŭ kiam li supozas esti libera. “Pasigi la tempon” antaŭ televidilo aŭ spektante piedpilkan partion ne estas vere mallaboro, ĝi estas distriĝo, nome, maniero devojiĝi el la danĝera monstro, malproksimiĝi de ĝi.
Forpasigi la tempon oni povas nur plenigante ĝin per okupoj, kiuj plenigu tiun malplenon. Kaj ĉar estas malmultaj la homoj, kiuj kapablas alrigardi kun firma okulo tiun malplenon, jen la socia neceso fari ion, eĉ se tiu io apenaŭ utilas por anestezi la malprecizan maltrankvilon, ke tiu malpleno denove prezentiĝos en ni.
Eugenio Montale, trad. Antonio De Salvo
el “Auto da fé. Cronache in due tempi”, Il Saggiatore, Milano 1966 –
la peco estas ĉerpita el teksto origine publikigita en la gazeto
“Corriere della Sera” (Vespera Kuriero) de la 7-a de novembro 1961).
La traduko aperis en “Carlo Minnaja: Eugenio Montale kaj aliaj liguriaj aŭtoroj”, Eva, Venafro 2013, p. 105-107
