La 2-an de novembro oni solenas, en Italio, la memortagon pri la Mortintoj.
La iamaj tradicioj iom post iom malaperas, pro novaj sentoj kaj pro la invado de fremdaj kutimoj (precipe Haloveno).
En Sicilio, la tago de la Mortintoj estis gaja tago, ĉar la infanoj ricevis donacojn “de la mortintoj”; nuntempe, en tiu tago la gepatroj senpere havigas al siaj infanoj la dolĉaĵojn kaj la donacojn, kiujn ili aĉetis en la multaj porokazaj foiroj (sed tiel perdiĝis la amema ligo kun la mortintoj).
Mi transskribas, en la itala (parte en la sicilia dialekto) kaj en la traduko al Esperanto, viglan sed amaran priskribon de la iama “Tago de la Mortintoj”, de la sicilia verkisto Andrea Camilleri (1925-2019).
eo.wikipedia.org/wiki/Andrea_Camilleri
Mi aldonas la bildon (el la retejo “Sicilia oggi notizie”) de tradiciaj siciliaj dolĉaĵoj el marcipano, en formo de pupoj (“paladinoj”).
(sekvas traduko al Esperanto)
IL GIORNO DEI MORTI
Fino al 1943, nella nottata che passava tra il primo e il due di novembre, ogni casa siciliana dove c’era un picciliddro si popolava di morti a lui familiari. Non fantasmi col linzòlo bianco e con lo scrùscio di catene, si badi bene, non quelli che fanno spavento, ma tali e quali si vedevano nelle fotografie esposte in salotto, consunti, il mezzo sorriso d’occasione stampato sulla faccia, il vestito buono stirato a regola d’arte, non facevano nessuna differenza coi vivi. Noi nicareddri, prima di andarci a coricare, mettevamo sotto il letto un cesto di vimini (la grandezza variava a seconda dei soldi che c’erano in famiglia) che nottetempo i cari morti avrebbero riempito di dolci e di regali che avremmo trovato il 2 mattina, al risveglio.
Eccitati, sudatizzi, faticavamo a pigliare sonno: volevamo vederli, i nostri morti, mentre con passo leggero venivano al letto, ci facevano una carezza, si calavano a pigliare il cesto. Dopo un sonno agitato ci svegliavamo all’alba per andare alla cerca. Perché i morti avevano voglia di giocare con noi, di darci spasso, e perciò il cesto non lo rimettevano dove l’avevano trovato, ma andavano a nasconderlo accuratamente, bisognava cercarlo casa casa. Mai più riproverò il batticuore della trovatura quando sopra un armadio o darrè una porta scoprivo il cesto stracolmo. I giocattoli erano trenini di latta, automobiline di legno, bambole di pezza, cubi di legno che formavano paesaggi. Avevo 8 anni quando nonno Giuseppe, lungamente supplicato nelle mie preghiere, mi portò dall’aldilà il mitico Meccano e per la felicità mi scoppiò qualche linea di febbre.
I dolci erano quelli rituali, detti “dei morti”: marzapane modellato e dipinto da sembrare frutta, “rami di meli” fatti di farina e miele, “mustazzola” di vino cotto e altre delizie come viscotti regina, tetù, carcagnette. Non mancava mai il “pupo di zucchero” che in genere raffigurava un bersagliere e con la tromba in bocca o una coloratissima ballerina in un passo di danza. A un certo momento della matinata, pettinati e col vestito in ordine, andavamo con la famiglia al camposanto a salutare e a ringraziare i morti. Per noi picciliddri era una festa, sciamavamo lungo i viottoli per incontrarci con gli amici, i compagni di scuola: «Che ti portarono quest’anno i morti?». Domanda che non facemmo a Tatuzzo Prestìa, che aveva la nostra età precisa, quel 2 novembre quando lo vedemmo ritto e composto davanti alla tomba di suo padre, scomparso l’anno prima, mentre reggeva il manubrio di uno sparluccicante triciclo.
Insomma il 2 di novembre ricambiavamo la visita che i morti ci avevano fatto il giorno avanti: non era un rito, ma un’affettuosa consuetudine. Poi, nel 1943, con i soldati americani arrivò macari l’albero di Natale e lentamente, anno appresso anno, i morti persero la strada che li portava nelle case dove li aspettavano, felici e svegli fino allo spàsimo, i figli o i figli dei figli. Peccato. Avevamo perduto la possibilità di toccare con mano, materialmente, quel filo che lega la nostra storia personale a quella di chi ci aveva preceduto e “stampato”, come in questi ultimi anni ci hanno spiegato gli scienziati. Mentre oggi quel filo lo si può indovinare solo attraverso un microscopio fantascientifico. E così diventiamo più poveri: Montaigne ha scritto che la meditazione sulla morte è meditazione sulla libertà, perché chi ha appreso a morire ha disimparato a servire.”
Bei ricordi di bambino… per questo motivo le scuole chiudevano… perché la visita ai nostri morti era sacra!
Andrea Camilleri
°°°°°
(traduko)
LA TAGO DE MORTINTOJ
Ĝis 1943, en la nokto inter la unua kaj la dua de novembro, en ĉiu sicilia domo, kie estis etulo, svarmis mortintoj al li familiaraj. Ne fantomoj kun blanka littuko kaj bruo de katenoj, oni notu bone, ne tiuj, kiuj timigas, sed tute egalaj kiaj ili estis videblaj en la fotografaĵoj elmontritaj en la salono, eluzitaj, la porokaza duonrideto stampita sur la vizaĝo, la festotaga vesto gladita laŭ ĉiuj reguloj de l’ arto, ili neniel malsamis ol la vivantoj. Ni etuloj, antaŭ ol enlitiĝi, metis sub la liton vimenan korbon (ĝia grandeco variis laŭ la monhavo de la familio), kiun dumnokte la karaj mortintoj plenigos per dolĉaĵoj kaj donacoj, kiujn ni trovos la 2-an matene, ĉe vekiĝo.
Ekscititaj, ŝvitoplenaj, ni nur pene ekdormis; ni volis vidi niajn mortintojn, dum ili kun malpeza paŝo iras al nia lito, karesas nin, kliniĝas por ekpreni la korbon. Post agitita dormo, ni vekiĝis ĉe tagiĝo por serĉadi. Ĉar la mortintoj emis ludi kun ni, amuzi nin, kaj tial ili neniam remetis la korbon tien, kie ili trovis ĝin, sed ili ĝin zorge kaŝis, oni devis ĝin serĉi tra la tuta domo. Neniam plu mi spertos denove la korbaton pro la trovo, kiam sur ŝranko aŭ malantaŭ pordo mi malkovris la korbon plenplena. La ludiloj estis ladaj trajnetoj, lignaj etaj aŭtomobiloj, pupoj el ŝtofo, lignaj kuboj formantaj pejzaĝon. Mi havis 8 jarojn kiam mia avo Giuseppe, longe pripetita en miaj preĝoj, portis al mi el la transmondo la legendan metalkonstruan keston, kaj pro la feliĉo mi ekhavis iom da febro.
La dolĉajoj estis tiuj laŭritaj, diritaj “de la mortintoj”: marcipano modlita kaj pentrita, kiu ŝajnis fruktoj, “mielaj dolĉaĵoj” faritaj el faruno kaj mielo, “mostaj dolĉaĵoj” el kuirita vino, kaj aliaj frandaĵoj, kiaj biskvitoj, pralinoj, sukeraĵoj. Neniam mankis la “sukera pupo”, kiu kutime bildigis sturmosoldaton kun trumpeto enbuŝe, aŭ bunta baletistino dum dancopaŝo. Iumomente de la mateno, kombitaj kaj kun la vesto en bona ordo, ni iradis kun la familio al la tombejo, por saluti kaj danki la mortintojn. Por ni etuloj ĝi estis festo, ni svarmis laŭ la vojetoj por renkontiĝi kun la geamikoj, la lernejaj kamaradoj: «Kion portis al vi ĉijare la mortintoj?». Tiun demandon ni ne faris al Tatuzzo Prestìa, kiu havis precize nian saman aĝon, tiun 2-an de novembro, kiam ni vidis lin rigida kaj bonteniĝa antaŭ la tombo de sia patro, mortinta la antaŭan jaron, dum li tenis la stirilon de brileganta triciklo.
Entute, la 2-an de novembro ni reciprokis la viziton, kiun la mortintoj faris al ni la antaŭan tagon: ne temis pri rito, sed pri amema kutimo. Poste, en 1943, kun la usonaj soldatoj alvenis la kristnaska arbo, kaj malrapide, unu jaron post la alia, la mortintoj perdis la vojon al la domoj, kie atendis ilin, feliĉaj kaj spasme maldormaj, la infanoj kaj la idoj de la infanoj. Domaĝe. Ni estis perdintaj la eblecon tuŝi per la mano, konkrete, tiun fadenon, kiu ligas nian personan historion kun la historio de tiuj, kiuj antaŭis kaj “stampis” nin, kiel en ĉi tiuj lastaj jaroj klarigis al ni la sciencistoj. Kontraŭe, hodiaŭ tiun fadenon oni povas diveni nur pere de sciencfikcia mikroskopo. Kaj tiel ni fariĝis pli malriĉaj: Montaigne skribis, ke “la medito pri la morto estas medito pri la libero, ĉar kiu lernis morti mallernis servi”.
Belaj infanaj memoraĵoj… pro tio la lernejoj fermiĝis… ĉar la vizito al niaj mortintoj estis sankta afero!
Andrea Camilleri, trad. Antonio De Salvo
