La 28-a de aŭgusto estas la datreveno de la naskiĝo (en 1749) de la germana verkisto, poeto kaj dramisto Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832)
eo.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe
Mi jam parolis pri li la 22-an de marto 2017,
la 14-an de aŭgusto 2017
kaj la 22-an de marto 2019.
Mi transskribas la 15-an el liaj “Römische Elegien” (Romaj elegioj), en la germana originalo, kaj en la tradukoj al la itala kaj al Esperanto.
Mi aldonas la italan poŝtmarkon de 1999 pro la 250-jara datreveno de la naskiĝo de Goethe; la bildo reproduktas la pentraĵon de Johann Heinrich Tischbein (1751-1829) titolitan “Goethe in der Campagna romana” (Goethe en la roma kamparo), Städelsches Kunstinstitut Frankfurt a.M.
RÖMISCHE ELEGIEN
XV.
Cäsarn wär’ ich wohl nie zu fernen Britannen gefolget, Florus hätte mich leicht in die Popine geschleppt! Denn mir bleiben weit mehr die Nebel des traurigen Nordens Als ein geschäftiges Volk südlicher Flöhe verhaßt. Und noch schöner von heut an seid mir gegrüßet, ihr Schenken, Osterien, wie euch schicklich der Römer benennt; Denn ihr zeigtet mir heute die Liebste, begleitet vom Oheim, Den die Gute so oft, mich zu besitzen, betrügt. Hier stand unser Tisch, den Deutsche vertraulich umgaben; Drüben suchte das Kind neben der Mutter den Platz, Rückte vielmals die Bank und wußt’ es artig zu machen, Daß ich halb ihr Gesicht, völlig den Nacken gewann. Lauter sprach sie, als hier die Römerin pfleget, kredenzte, Blickte gewendet nach mir, goß und verfehlte das Glas. Wein floß über den Tisch, und sie, mit zierlichem Finger, Zog auf dem hölzernen Blatt Kreise der Feuchtigkeit hin. Meinen Namen verschlang sie dem ihrigen, immer begierig Schaut’ ich dem Fingerchen nach, und sie bemerkte mich wohl. Endlich zog sie behende das Zeichen der römischen Fünfe Und ein Strichlein davor. Schnell, und sobald ich’s gesehn, Schlang sie Kreise durch Kreise, die Lettern und Ziffern zu löschen; Aber die köstliche Vier blieb mir ins Auge geprägt. Stumm war ich sitzen geblieben und biß die glühende Lippe, Halb aus Schalkheit und Lust, halb aus Begierde, mir wund. Erst noch so lange bis Nacht! dann noch vier Stunden zu warten! Hohe Sonne, du weilst, und du beschauest dein Rom! Größeres sahest du nichts und wirst nichts Größeres sehen, Wie es dein Priester Horaz in der Entzückung versprach. Aber heute verweile mir nicht, und wende die Blicke Von dem Siebengebirg früher und williger ab! Einem Dichter zuliebe verkürze die herrlichen Stunden, Die mit begierigem Blick selig der Maler genießt; Glühend blicke noch schnell zu diesen hohen Fassaden, Kuppeln und Säulen zuletzt und Obelisken herauf; Stürze dich eilig ins Meer, um morgen früher zu sehen, Was Jahrhunderte schon göttliche Lust dir gewährt: Diese feuchten, mit Rohr so lange bewachsnen Gestade, Diese mit Bäumen und Busch düster beschatteten Höhn. Wenig Hütten zeigten sie erst; dann sahst du auf einmal Sie vom wimmelnden Volk glücklicher Räuber belebt. Alles schleppten sie drauf an diese Stätte zusammen; Kaum war das übrige Rund deiner Betrachtung noch wert, Sahst eine Welt hier entstehn, dann eine Welt hier in Trümmern, Aus den Trümmern aufs neu fast eine größere Welt! Daß ich diese noch lange von dir beleuchtet erblicke, Spinne die Parze mir klug langsam den Faden herab. Aber sie eile herbei, die schön bezeichnete Stunde! – Glücklich! Hör’ ich sie schon? Nein, doch ich höre schon Drei. So, ihr lieben Musen, betrogt ihr wieder die Länge Dieser Weile, die mich von der Geliebten getrennt. Lebet wohl! Nun eil’ ich und fürcht’ euch nicht zu beleid’gen: Denn ihr Stolzen, ihr gebt Amorn doch immer den Rang.
Johann Wolfgang Goethe
°°°°°
ELEGIE ROMANE (XV)
Non io Cesare avrei tant’oltre in Britannia seguito;
Floro m’avria piu presto tratto in Popinie certo!
Ché assai di più la triste caligin del norte m’è in odio,
che il popolo agitato de l’australi mosche.
E d’ora innanti, voi mescite, abbiate un più caldo
da me saluto, oh voi, care osterie romane!
Ch’oggi veder la Bella mi date, a cui scorta è lo zio,
ch’ella sovente, per possedermi, inganna.
Avea la mensa nostra corona d’amici tedeschi;
ella cercò di fronte, presso la madre, un posto.
Smosse più volte il banco, e far lo dovette con arte,
poiché mezzo il suo volto e il collo lo guadagnai.
Ella parlava forte, ben più che romana non soglia;
mescea, volta a guardarmi; sgarrò, cadde il bicchiere.
Scorse sul desco il vino, ed ella col dito sottile
segnò sul ligneo piano umidi cerchi intorno.
Intrecciò poi col mio il nome suo dolce; lì fiso
io quel ditin seguia, e bene ella m’intese.
Svelta compose alfine il segno d’un cinque romano,
posevi un’asta innanzi; tosto, com’io lo vidi,
cerchi tracciò su cerchi a sperdere lettere e cifre.
Ma il prezioso quattro mi restò qui negli occhi.
Muto a seder rimasi, mordendomi il labro infocato,
qual per malizia o gioco, ma pur di voglia ardente.
Pria tanto tempo a notte! poi altre quattr’ore d’attesa!
Almo Sole, tu indugi e la tua Roma ammiri.
Mai nulla di più grande vedesti, mai nulla vedrai,
te ‘l predisse, ne l’estro, tuo sacerdote, Orazio.
Oh, ma per oggi, o Sole; su lei non t’indugia, e lo sguardo
dai sette colli storna spontaneo e più veloce.
Per amor d’un poeta quest’ore magnifiche abbrevia,
cui con avido sguardo gode il pittor felice;
agli alti fastigi vermiglio or via lesto saluta,
a le colonne, ai templi, agli obelischi in cima;
quindi nel mar precipita! Domani più presto vedrai
qual almo t’han serbato gaudio i secoli.
Quest’umide maremme sì a lungo di canne coperte,
queste d’alberi e cespi fosche ombreggiate alture,
poche capanne un tempo mostraron, poi tu le vedesti
d’un popolo gremite d’avventurosi ladri.
Qui tutto quindi da loro fu tratto e assembrato,
così che il resto appena d’un guardo tuo fu degno.
Sorger vedesti un mondo; vedesti qui un mondo in rovina;
quindi, da le macerie, quasi un più vasto mondo!
Or, ch’io lo possa a lungo da te gloriato ammirare,
accorta a me lo stame lenta la Parca fili;
ma presto la bell’ora s’affretti, che a me fu segnata! –
Gioja! e non sta scoccando? No; ma già tre n’ascolto.
Così, Muse mie care, ancor m’ingannaste la noja
di questo lungo tratto che m’ha da lei diviso.
Or via di fretta! Addio: né offendervi temo; pur sempre
voi stesse, così altere, dèste ad Amor la palma.
Johann Wolfgang Goethe, trad. Luigi Pirandello
°°°°°
EL «ROMAJ ELEGIOJ» (15-a)
Al malproksima Brituj’ mi ne sekvus Cezaron! Prefere
trenus min Florus kun si al ĉiu stratkuirej’.
Ĉar ja pli naŭzas min la funebraj nebuloj de l’ nordo,
ol ĉiu pula popol’ vigle svarmanta en sud’.
Kaj eĉ pli bele de nun mi salutas vin, kara drinkejo,
aŭ, osteria, laŭ vort’ lerte uzata en Rom’,
ĉar vi ĵus montris al mi la Amatan, sekvatan de l’ onklo
ofte trompata de ŝi por mia kaj ŝia bon’.
En samlanda grupet’ mi sidadis ĉi tie ĉe tablo,
ŝi, apud sia patrin’, transe serĉadis pri lok’,
benkon ŝovadis ŝi plu, kaj ŝi sciis lerte aranĝi,
ke l’ profilet’ kaj la nuk’ montris sin tute al mi.
Laŭta ŝi estis, pli ol Romaninoj kutimas, enverŝis,
dume rigardis ŝi min, do ŝi maltrafis pri l’ glas’.
Fluis tra l’ tablo la vin’ kaj per sia ĉarma fingreto
cirklojn malsekajn ŝi nun tiris tra l’ lignotabul’.
Plektis ŝi al mia nom’ sian nomon. Ke ŝian fingreton
glutis mi per la rigard’, tion rimarkis ja ŝi.
Tiris ŝi kun rapidec’ nun la signon de l’ Kvino Romana.
Sekvis antaŭe streket’. Tuj, kiam vidis mi jam,
tiris ŝi rondon post rond’ por forviŝi literojn, ciferojn,
sed jam en mia rigard’ stampis sin pompe la Kvar’!
Muta mi restis en sid’ kaj mi mordis la lipojn ĝis vundo.
Parte el ruz’ kaj plezur’, parte el brula dezir’.
Ho, kiel longe ĝis nokt’! kaj eĉ plu! kvar horojn atendi!
Kaj vi malfruas, ho sun’, ĝuas vi vidon de Rom’.
Pli grandiozan, ho sun’, ja neniam vi vidis kaj vidos,
kiel promesis en rav’ via ĉefpastro, Horac’.
Tamen, hodiaŭ ne plu ja restadu kaj de l’ sep montetoj
turnu sin via rigard’ kun pli volonta rapid’.
Ho, pro favor’ al poet’ mallongigu la horojn superbajn.
Kiujn avide, en rav’ ĝuas pentrista rigard’.
Arde, rapide ankor’ ekrigardu pri l’ altaj fasadoj,
pri obelisko, kupol’, ĉiu kolono de l’ Urb’.
Poste, jam dronu en mar’, por morgaŭ matene revidi,
kion jarcentoj al vi donis por dia plezur’:
tiujn humidajn de kan’ longege kovritajn du bordojn,
montojn kun milda dekliv’, nigrajn de arb’ kaj arbust’.
Vidis vi en la komenc’ nur kelkajn kabanojn, sed foje
ĉion vivigis popol’: svarma, feliĉa rabgent’,
ĉion al tiu ĉi lok’ ĝi kuntrenis poste; apenaŭ
restis cetere la mond’ inda je via rigard’.
Vidis vi mondon en ĝerm’ kaj vi vidis ĝin poste ruinan,
ĝermis re el la ruin’ preskaŭ pli grande ĉi mond’.
Por ke mi, en via bril’, ĝin longe ankoraŭ rigardu,
ŝpinu ja saĝe la Parc’ longe sur mia faden’.
Ho, sed alvenas ĝi jam: tiu bela, fiksita horeto,
rav’! ĉu mi aŭdas jam ĝin? Ne, sed mi aŭdas jam tri!
Karaj Muzoj, do vi ree trompis la longon de l’ tempo,
kiu disigas nun min de kara knabin’.
Muzoj, adiaŭ, mi jam rapidegas, sen tim’ vin ofendi,
eĉ vi, fieraj, sen dub’ cedas al rang’ de Amor’!
Johann Wolfgang Goethe, trad. Kálmán Kalocsay
(“Tutmonda sonoro, HEF, Budapest 1981, vol. II, p. 379-380)
