La 22-a de majo estas la datreveno de la morto (en 1540) de Francesco Guicciardini (1483-1540),
it.wikipedia.org/wiki/Francesco_Guicciardini
(ne ekzistas pri li Vikipedia paĝo en Esperanto),
itala (florenca) politikisto, diplomato, juristo, konata precipe pro la verko “Storia d’Italia” (Historio de Italio), kiu priskribas la komplikajn italajn okazaĵojn inter 1492 kaj 1534, kaj estas taksata ĉefverko de la moderna historiografio, iamaniere en sinkontraŭmeto – koncerne mondkoncepton – kun la samepoka “La Princo” de Niccolò Machiavelli (1469-1527).
Epizodo el tiu “Historio” (pri la “Defio en Barletta”) aperis en Esperanta versio, en la “Itala Antologio” (1987), en traduko de Carlo Minnaja.
Mi transskribas la originalon kaj la tradukaĵon, atentigante, ke la teksto en la itala estas ne facile komprenebla, ĉar tiu lingvaĵo intertempe fariĝis arkaika (ekde la titolo: hodiaŭ oni ne dirus “disfida”, sed “sfida”).
Mi ankaŭ ŝuldas klarigon: kutime, en Italio oni mencias unu el al batalintoj kiel “Fanfulla da Lodi”, kaj la civitanoj de Lodi (en Lombardio) fieras pri li; sed verŝajne li estis el alia urbo, Parmo (en Emilio), se fidi la raporton de Guicciardini, kiu parolas pri Fanfulla “parmigiano” ( = parma).
Mi aldonas la italan poŝtmarkon de 1983, laŭ skizo de Giuseppe Verdelocco, pro la 500-a datreveno de la naskiĝo de Guicciardini.
LA DISFIDA DI BARLETTA
Seguitò appresso a questi un altro accidente che diminuì assai l’ardire de’ franzesi, non potendo attribuire alla malignità della fortuna quello che era stato opera propria della virtù. Perché essendo, sopra la recuperazione di certi soldati che erano stati presi in Rubos, andato un trombetto a Barletta per trattare di riscuotergli, furono dette contro a’ franzesi da alcuni uomini d’arme italiani certe parole che, riportate dal trombetto nel campo franzese e da quegli fatto risposta agli italiani, acceseno tanto ciascuno di loro che, per sostenere l’onore della propria nazione, si convenneno che in campo sicuro, a battaglia finita, combattessino insieme tredici uomini d’arme franzesi e tredici uomini d’arme italiani; e il luogo del combattere fu statuito in una campagna tra Barletta, Andria e Quadrato, dove si conducessino accompagnati da determinato numero di gente: nondimeno, per assicurarsi dalle insidie, ciascuno de’ capitani con la maggiore parte dell’esercito accompagnò i suoi insino a mezzo il cammino: confortandogli che, essendo stati scelti di tutto l’esercito, corrispondessino con l’animo e con l’opere alla espettazione conceputa, che era tale che nelle loro mani e nel loro valore si fusse con comune consentimento di tutti collocato l’onore di sì nobili nazioni.
Ricordava il viceré franzese a’ suoi, questi essere quegli medesimi italiani che non avendo ardire di sostenere il nome de’ franzesi, avevano, senza fare mai esperienza della sua virtù, dato loro sempre la via quante volte dall’Alpi avevano corso insino all’ultima punta d’Italia; né ora accendergli nuova generosità d’animo o nuovo vigore, ma trovandosi agli stipendi degli spagnuoli e sottoposti a’ loro comandamenti non avere potuto contradire alla volontà d’essi, i quali, assueti a combattere non con virtù ma con insidie e con fraudi, si facevano volentieri oziosi riguardatori degli altrui pericoli: ma come gli italiani fussino condotti in sul campo, e si vedessino a fronte l’armi e la ferocia di coloro da’ quali erano stati sempre battuti, ritornati al consueto timore, o non ardirebbono combattere o combattendo timidamente sarebbeno facile preda loro, non essendo sufficiente scudo contro al ferro de’ vincitori il fondamento fatto in su le parole e braverie vane degli spagnuoli.
Da altra parte Consalvo infiammava con non meno pungenti stimoli gli italiani, riducendo in memoria gli antichi onori di quella nazione e la gloria dell’armi loro, con le quali già tutto il mondo domato avevano: essere ora in potestà di questi pochi, non inferiori alla virtù de’ loro maggiori, fare manifesto a ciascuno che se Italia, vincitrice di tutti gli altri, era da pochi anni in qua stata corsa da eserciti forestieri esserne stata cagione non altro che la imprudenza de’ suoi principi, i quali per ambizione discordanti fra loro medesimi, per battere l’un l’altro, l’armi straniere chiamate avevano: non avere i franzesi ottenuto in Italia vittoria alcuna per vera virtù, ma o aiutati dal consiglio e dall’armi degli italiani o per essere stato ceduto alle loro artiglierie; con lo spavento delle quali, per essere stata cosa nuova in Italia, non per il timore delle loro armi, essergli stata data la strada: avere ora occasione di combattere col ferro e con la virtù delle proprie persone; trovandosi presenti a sì glorioso spettacolo le principali nazioni de’ cristiani, e tanta nobiltà de’ suoi medesimi, i quali, così dall’una parte come dall’altra, avere estremo desiderio della vittoria loro. Ricordassinsi essere stati tutti allievi de’ più famosi capitani d’Italia, nutriti continuamente sotto l’armi, e avere ciascuno d’essi fatto in vari luoghi onorevoli esperienze della sua virtù: e però, o essere destinata a questi la palma di rimettere il nome italiano in quella gloria nella quale era stato non solo a tempo de’ loro maggiori ma ve l’avevano veduto essi medesimi o, non si conseguendo per queste mani tanto onore, aversi a disperare che Italia potesse rimanere in altro grado che di ignominiosa e perpetua servitù. Né erano minori gli stimoli che dagli altri capitani e da’ soldati particolari dell’uno e dell’altro esercito erano dati a ciascuno di loro, accendendogli a essere simili di se medesimi, a esaltare con la propria virtù lo splendore e la gloria della sua nazione.
Co’ quali conforti condotti al campo, pieni ciascuno d’animo e di ardore, essendo l’una delle parti fermatasi da una banda dello steccato opposita al luogo dove s’era fermata l’altra parte, come fu dato il segno, corseno ferocemente a scontrarsi con le lancie: nel quale scontro non essendo apparito vantaggio alcuno, messo con grandissima animosità e impeto mano all’altre armi, dimostrava ciascuno di loro egregiamente la sua virtù: confessandosi tacitamente per tutti gli spettatori che di tutti gli eserciti non potevano essere eletti soldati più valorosi, né più degni a fare sì glorioso paragone. Ma essendosi già combattuto per non piccolo spazio e coperta la terra di molti pezzi d’armadure e di molto sangue di feriti da ogni parte, e ambiguo ancora l’evento della battaglia, risguardati con grandissimo silenzio, ma quasi con non minore ansietà e travaglio d’animo che avessino loro, da’ circostanti, accadde che Guglielmo Albimonte, uno degli italiani, fu gittato da cavallo da uno franzese; il quale mentre che ferocemente gli corre col cavallo addosso per ammazzarlo, Francesco Salamone correndo al pericolo del compagno ammazzò con uno grandissimo colpo il franzese, che intento a opprimere l’Albimonte da lui non si guardava; e di poi insieme con l’Albimonte che s’era sollevato, e col Miale che era in terra ferito, presi in mano spiedi che a questo effetto portati avevano, ammazzorono più cavalli degl’inimici: donde i franzesi, cominciati a restare inferiori, furono chi da uno chi da un altro degli italiani fatti tutti prigioni.
I quali, raccolti con grandissima letizia da’ suoi, e rincontrando poi Consalvo che gli aspettava a mezzo il cammino, ricevuti con incredibile festa e onore, ringraziandogli ciascuno come restitutori della gloria italiana, entrorono come trionfanti, conducendosi i prigioni innanzi, in Barletta; rimbombando l’aria di suono di trombe e di tamburi, di tuoni d’artiglierie e di plauso e grida militari: degni che ogni italiano procuri, quanto è in sé, che i nomi loro trapassino alla posterità mediante lo instrumento delle lettere. Furono adunque Ettore Fieramosca capuano, Giovanni Capoccio, Giovanni Bracalone e Ettore Giovenale romani, Marco Corellario da Napoli, Mariano da Sarni, Romanello da Furlì, Lodovico Aminale da Terni, Francesco Salamone e Guglielmo Albimonte siciliani, Miale da Troia, e il Riccio e Fanfulla parmigiani; nutriti tutti nell’armi, o sotto i re d’Aragona o sotto i Colonnesi. Ed è cosa incredibile quanto animo togliesse questo abbattimento all’esercito franzese e quanto n’accrescesse allo esercito spagnuolo, facendo ciascheduno presagio, da questa esperienza di pochi, del fine universale di tutta la guerra.
Francesco Guicciardini (dalla “STORIA D’ITALIA”, libro V, cap. XII)
°°°°°
LA DEFIO DE BARLETTA (1)
1. El la “Historio de Italujo”. La 13-an de februaro 1503, dektri italaj militistoj, kiuj servis en la hispana armeo, batalis defie kontraŭ dektri francaj apud Barletta, urbo en suda Italujo.
2. Rubos, apud Barletta.
Ĉi tiun sekvis alia akcidento, kiu ege malgrandigis la fieron de la Francoj, ĉar ili ne povis atribui al malfavoro de la sorto tion, kio estis ĝuste rezulto de braveco. Kiam, pro la rehavo de kelkaj soldatoj kaptitaj ĉe Rubos (2), trumpetisto iris al Barletta, por pritrakti la elaĉeton, estis diritaj kontraŭ la Francoj de kelkaj italaj soldatoj vortoj, kiuj, raportitaj de la trumpetisto en la franca tendaro, kaj reciprokitaj de la Francoj kontraŭ la Italoj, tiom ekflamigis ĉiujn, ke, por subteni la prestiĝon de sia gento, oni akordiĝis, ke sur sekura kampo, post la batalfino, kune batalu dektri francaj kaj dektri italaj militistoj. La batalloko estis fiksita sur ebenaĵo inter Barletta, Andria kaj Quadrato, kien la batalontojn akompanu difinita nombro da personoj. Tamen, por esti sekuraj kontraŭ la insidoj, ambaŭ armeestroj kun la pliparto de la armeoj akompanis siajn ĉampionojn ĝis duona vojo, ilin admonante, ke, ĉar ili estas elektitaj de la tuta armeo, per sia kuraĝo kaj per siaj agoj ili egalu la konjekton pri ili, kiu tia estas, ke en iliajn manojn kaj kuraĝon estas metita, laŭ komuna konsento de ĉiuj, la honoro de tiel noblaj nacioj.
La franca vicreĝo memorigadis al siaj soldatoj, ke tiuj estas la samaj Italoj, kiuj, ne kuraĝante kontraŭi la nomon de la Francoj, neniam donante kuraĝpruvojn, lasis la vojon libera, ĉiufoje, kiam de la Alpoj ili kuris ĝis la lasta pinto de Italujo; nun ilin ne ekflamigas nova animkuraĝo aŭ nova forto, sed, troviĝante je la dungservo de la Hispanoj, kaj submetite al ilia regado, ili ne povas kontraŭstari la volon de ili, kiuj, alkutimiĝintaj batali, ne kun kuraĝo, sed kun insidoj kaj trompoj, volonte nur senzorge rigardas la danĝerojn de aliuloj; sed tuj kiam la Italoj estos sur kampo, kaj vidos antaŭ si la armilojn kaj la fieron de tiuj, kiuj ĉiam ilin venkis, ili, rekaptitaj de la kutima malkuraĝo, aŭ ne aŭdacos batali, aŭ, batalante malbrave, estos facile kaptataj de ili, ĉar ne sufiĉos, kiel ŝildo kontraŭ la glavo de la venkontoj, bazo konstruita sur la vortoj kaj vantaj bravaĵoj de la Hispanoj.
Aliloke Consalvo incitadis per ne malpli akraj stimuloj la Italojn, rememorigante ilin pri la antikvaj honoroj de tiu popolo, kaj pri la gloro de iliaj armiloj, per kiuj ili iam konkeris la tutan mondon. Nun estas en la manoj de ĉi tiuj malmultaj, ne malsuperaj laŭ virto al siaj prapatroj, manifesti al ĉiuj, ke, se Italujo, venkinta ĉiujn aliajn, estas ekde kelkaj jaroj trakurata de eksterlandaj armeoj, estas kaŭzo de tio nenio alia ol la malprudento de ĝiaj princoj, kiuj, malkonkordaj inter si pro ambicio, por venki unu la alian, vokis eksterlandajn soldatojn. La Francoj atingis en Italujo neniun venkon per vera braveco, sed, aŭ ĉar ili estis helpitaj de la sugestoj kaj de la armiloj de la Italoj, aŭ ĉar oni cedis antaŭ ilia artilerio: pro teruro (ĉar ĝi estis novaĵo en Italujo), kaj ne pro la timo de iliaj soldatoj, oni lasis al ili la vojon libera. Nun ili havos okazon batali per glavo kaj virto de si mem, dum ĉeestos tiel gloran spektaklon la ĉefaj kristanaj nacioj, kaj tiom da nobeloj el ilia popolo mem, kiuj, tiel de unu flanko, kiel de la alia, havas grandegan deziron por ilia venko.
Ili rememoru, ke ili ĉiuj estis disĉiploj de la plej famaj militestroj de Italujo, kaj ili vivis daŭre en milito, kaj ke ĉiu donis en diversaj lokoj honorajn pruvojn pri sia lerto; tial, aŭ estas destinita al ili la merito reenigi la italan nomon en tiun gloron, kie ne nur ĝi estis en la tempo de iliaj prapatroj, sed kie ili mem vidis ĝin, aŭ, se tiuj manoj ne atingos tian honoron, oni devas malesperi, ke Italujo povos resti en alia stato ol en hontiga kaj eterna sklaveco. Kaj ne pli malfortaj estis la admonoj, kiujn donis la aliaj estroj kaj la unuopaj soldatoj de ambaŭ armeoj al ĉiu el ili, stimulante ilin, esti similaj al si mem, kaj altigi per sia braveco la brilon kaj la gloron de sia gento.
Kondukite al la kampo kun ĉi tiuj incitoj, dum ĉiu estis plena de animforto kaj kuraĝo, post la halto de unu el la partioj ĉe flanko de la palisaro kontraŭa al la loko, kie estis haltinta la alia partio, tuj kiam la signalo estis donita, ili sovaĝe kuris al lancobatalo; kaj ĉar en la kolizio vidiĝis neniu supereco, ĉiu, preninte rapidege kaj fervore la ceterajn armilojn, pruvadis bonege sian lertecon; silente ĉiu rigardanto konfesis, ke el ĉiuj armeoj oni ne povis elekti soldatojn pli kuraĝajn, nek pli dignajn je tiu glora komparo. Sed post batalo ne mallongdaŭra, kiam la tero estas ĉie kovrita de multaj kiraspecoj kaj multa sango de vunditoj, kaj estis ankoraŭ malcerta la batalrezultato, dum ili estis rigardataj de la ĉirkaŭuloj kun grandega silento, sed preskaŭ kun ne malpli granda angoro kaj animturmento, ol ili mem havis, okazis, ke Guglielmo Albimonte, unu el la Italoj, estis deseligata de iu Franco; kaj, dum ĉi tiu sovaĝe kuris kun la ĉevalo sur lin, por lin mortigi, Francesco Salamone, alkurante al la danĝero de la kamarado, mortigis per grandega bato la Francon, kiu, okupata en la mortigo de Albimonte, ne sin gardis de li; kaj poste, kune kun Albimonte, kiu estis leviĝinta, kaj kun Miale, kiu, vundita, estis tere, manpreninte batalpikilojn, kiujn por tio ili estis kunportintaj, mortigis plurajn ĉevalojn de la malamikoj; pro tio la Francoj, ekiĝintaj malsuperaj, estis ĉiuj kaptitaj de unu aŭ de la alia el la Italoj.
Ĉi tiuj, akceptitaj kun grandega ĝojo de siaj amikoj, kaj renkontante poste Consalvo’n, kiu ilin atendis je l’ vojmezo, akceptitaj per nekredebla festo kaj honoro, dankataj de ĉiuj kiel rekonstruintoj de la itala gloro, eniris kiel triumfantoj, antaŭenpuŝante la kaptitojn, en Barletta. La aero resonegis de trumpet- kaj tambur-sonoj, de kanon-tondroj, de aplaŭdoj kaj de militaj krioj: ili estas dignaj, ke ĉiu Italo klopodu, laŭ sia povo, ke iliaj nomoj iru al la posteuloj per la beletro. Ili estis do: Ettore Fieramosca el Capua, Giovanni Capoccio, Giovanni Bracalone kaj Ettore Giovenale el Romo, Marco Corellario el Napolo, Mariano el Sarni, Romanello el Forlì, Lodovico Aminale el Terni, Francesco Salamone kaj Guglielmo Albimonte el Sicilio, Miale el Troia, Riccio kaj Fanfulla el Parma; ĉiuj kreskintaj ĉe la armiloj, aŭ sub la reĝoj de Aragono, aŭ sub familio Colonna. Nekredeble estas, kiom da fiero forprenis de la franca armeo tiu ĉi malvenko, kaj kiom ĝi pludonis al la hispana, ĉar ĉiu vidis en tiu ĉi provo de malmultaj antaŭsignon de la fina rezulto de la tuta milito.
Francesco Guicciardini, trad. Carlo Minnaja
(“Itala Antologio”, COEDES/ FEI, Milano 1987, p.174-177 )
