La 6-a de februaro 2018, parolante pri la itala (grekdevena) poeto kaj verkisto Niccolò Foscolo, konata kiel Ugo Foscolo (1778-1827)
eo.wikipedia.org/wiki/Ugo_Foscolo
mi diris, ke la duan de novembro, en la Memortago de la Mortintoj, mi prezentos lian plej faman poemon, “De’ Sepolcri” (Pri la Tomboj). Mi plenumas mian promeson.
La itala teksto estas legebla ĉe
it.wikisource.org/wiki/Dei_Sepolcri
Mi transskribas la tutan tradukon al Esperanto, de Luigi Minnaja, publikigitan komplete en aparta broŝuro en 1970, kaj parte (versoj 213-295) en la “Itala Antologio”, COEDES/ FEI, Milano 1987, p. 306-309. En la sama “Itala Antologio” estas publikigita ankaŭ (p. 305-306) la traduko de versoj 1-40 de Giordano Azzi.
Mi aldonas italan poŝtmarkon de 1932, kun portreto de Foscolo.
PRI LA TOMBOJ
Ĉe l’ ombro de l’ cipresoj kaj en l’ urnoj
konsolataj de plor’ ĉu estas dormo
de l’ morto malpli peza? Kiam Suno
por mi ne plu al tero fekundigos
ĉi familion de bestar’ kaj herboj,
kaj kiam antaŭ mi ne plu dancados
l’ estontaj horoj flate esperigaj,
nek aŭdos mi de vi, amiko, verson
kun morna harmonio ĝin reganta,
nek plu en mia kor’ spirit’ parolos
de l’ virgaj Muzoj kaj de l’ amo pura,
sola konsol’ al mia vivo vaga,
kiom kompensos min postmorte ŝtono,
kiu distingas miajn de l’ sennombraj
ostoj, kiujn mort’ semas en la mondo?
Ja vere, Pindemonte! Eĉ l’ Espero,
lasta Diin’, forlasas tombojn; ĉion
en sia nokt’ la forges’ envolvas;
kaj ĉion laborema fort’ lacigas
de mov’ al movo; homon, liajn tombojn
kaj la aspektojn lastajn kaj ruinojn
de l’ tero kaj ĉiel’ la tempo ŝanĝas.
Sed kial antaŭtempe la mortulo
de si deprenos l’ iluzion, kiu
ĉe l’ sojlo de Hadeso lin haltigas?
Ĉu li ne vivas eĉ subtere, kiam
mutos por li la harmoni’ de l’ tago,
se dolĉaj zorgoj povos de l’ karuloj
en menso veki ĝin? Ĉiela estas
ĉi interŝanĝo de amemaj sentoj,
ĉiela doto en la homoj; ofte
per ĝi ni vivas kun amik’ mortinta
kaj li kun ni, se l’ pia tero, kiu
infano prenis lin kaj nutris, lastan
al li azilo en patrina sino
donante, igas sanktaj la relikvojn
kontraŭ l’ insulto ŝtorma kaj de l’ homa
pied’ profana, kaj se ŝtono gardas
la nomon, kaj parfuma arb’ amika
per dolĉaj ombroj la cindrojn konsolas.
Nur kiu amajn sentojn ne postlasas,
malmulte ĝojas pri la urno, kaj se
li pensas pri l’ postmorta tempo, vagi
li vidas tra l’ Infer’ spiriton sian,
aŭ savon serĉi sub flugiloj grandaj
de l’ Di-pardono: sed li sian polvon
forlasas al urtikoj de dezerta
grundo, kie nek preĝas amantino
nek soleca iranto aŭdas spiron,
kiun el tomb’ eligas la Naturo.
Ja nova leĝo trudas nun la tombojn
for de l’ rigardoj piaj, sen la nomo
de la mortintoj. Kaj sen tombo kuŝas
via pastro, Talia; en mizero,
al vi kantante, laŭron li edukis
kun longa amo, kaj li vin kronadis;
kaj vi per rid’ ornamis liajn kantojn,
kiuj lombardan ĝuemulon skurĝis,
al kiu dolĉas nur muĝad’ de l’ bovoj,
kiuj el l’ Addaj grotoj kaj Ticinaj
lin per distroj kaj manĝoj feliĉigas.
Kie vi estas, Muzo? Mi ne sentas
odoron ambrozian, vian signon,
inter ĉi plantoj, kie mi sopiras
mian patrinan hejmon. Kaj vi venis,
al li ridetis sub tilio, kiu
nun kun klinitaj frondoj treme vibras,
ĉar ĝi ne kovras l’ urnon de l’ oldulo,
al kiu ĝi trankvilon ombran donis.
Ĉu vi serĉadas inter plebaj tomboj
vagante, kie dormas sankta kapo
de Parini? Al li ne metis ombrojn
en siaj muroj la lasciva urbo,
de kastritaj kantistoj alloganto,
nek ŝtonon, nek skribaĵon; eble l’ ostojn
ruĝigas, per hakita kap’, ŝtelisto
lasinta sur la eŝafod’ la krimojn.
Vi vidas raspi meze de la veproj
la hundon forlasitan, vagadantan
sur la tomboj malsatan ululante;
kaj el krani’ eliri, kien Luno
fuĝis, l’ upupon, kaj flugadi super
la krucoj disaj tra l’ kampar’ funebra,
kaj per singulto trista akuzadi
la stelojn, kiuj sian pian lumon
sendas al forlasitaj tomboj. Vane,
Diin’, vi petas sur poeton vian
roson de l’ nokto. Ve! sur la mortintoj
flor’ ne naskiĝas ja, se ne honoras
ĝin homaj laŭdoj kaj amema ploro.
De kiam nuptoj, tribunal’, altaroj
igis la homajn bestojn kompatemaj
pri si mem kaj aliaj, la vivuloj
prenis el bestoj kaj aer’ malbona
la mizerajn restaĵojn, kiujn portus
al novaj formoj la Natur’ per ŝanĝoj.
Atestantoj de glor’ estis la tomboj,
altaroj por la filoj; orakolis
el tie hejmaj Laroj, kaj timata
estis la ĵur’ sur polvo de la avoj:
ja kulto, kiun, kun diversaj ritoj,
patrujaj virtoj kaj piec’ parenca
dum longa jarovico transsendadis.
Ne ĉiam tombaj ŝtonoj al la temploj
formis la plankon; nek l’ incenso mikse
kun kadavra fetoro la preĝantojn
infektis; nek la urboj estis mornaj
pro bildoj de skeletoj: la patrinoj,
saltante dum la dormoj pro teruro,
la nudajn brakojn sur l’ amatan kapon
de l’ beb’ etendas, por ke ĝin ne veku
la longa ĝemo de mortinta homo,
kiu de l ‘ heredantoj petas preĝon
el la sanktejo. Sed cipresoj, cedroj,
zefirojn plenigante per aromoj,
etendis daŭran verdon super l’ urnojn
kiel memoron daŭran, kaj valoraj
vazoj entenis piajn larmojn votajn.
L’ amikoj rabis de la Sun’ fajreron,
kiu prilumu la subteran nokton,
ĉar l’ okuloj de l’ hom’ serĉas mortante
la Sunon; ĉiuj brustoj la suspiron
lastan al lumo foriranta sendas.
Verŝante purig-akvon, la fontanoj
kreskigis amarantojn kaj violojn
sur la funebra grundo; kiu sidis
por verŝi lakton kaj rakonti penojn
siajn al mortintoj karaj, flaris
parfumon de aero Elizea.
Pieca iluzi’, iganta karaj
al la britaj knabinoj eksterurbajn
tombejojn, kien ilin portas amo
al la patrin’ perdita, kie ili
preĝis, por ke l’ Genioj la revenon
favoru de l’ bravulo, kiu per masto
de l’ ŝip’ venkita faris al si ĉerkon.
Sed kie dormas la heroaj sentoj
kaj al civila vivo nur instigas
riĉo kaj timo, neutila pompo
kaj eĉ malbonaŭguraj Orko-bildoj
estas steleoj kaj marmoraj verkoj.
Jam la popol’ nobela, riĉa, klera,
dekor’ kaj menso al itala regno,
en la luksaj palacoj havas tombon
dumvive jam, kun nura laŭd’ blazonoj.
Al ni pretigu morto ripozejon,
kaj finfine la destino ĉesu
persekutadi, kaj amikoj prenu
ne de trezor’ heredon, sed korvarmajn
sentojn kaj de libera kant’ l’ ekzemplon.
Al noblaĵoj l’ animon fortan gvidas
la urnoj de l’ fortuloj, Pindemonte;
kaj bela, sankta al fremdulo igas
la grundon ilin gastigantan. Kiam
mi vidis monumenton de l’ grandulo,
kiu, hardante sceptron de l’ regnestroj,
forigas ĝiajn laŭrojn, kaj malkaŝas,
kiom da plor’ ĝi kaŭzas kaj da sango;
kaj la tombon de tiu, kiu levis
en Rom’ Olimpon novan; kaj de tiu,
kiu turniĝi vidis sub la volbo
etera pliajn mondojn prilumatajn
de l’ fiksa Sun’, montrante tiel l’ astrajn
vojojn al la Anglo, kiu plu esploris;
vi beata, mi kriis, pro l’ feliĉaj
aeroj vivigantaj, kaj pro l’ akvoj,
kiujn al vi surverŝas Apenino!
Gaja je via spir’ la Luno vestas
per ege klara lum’ montentojn viajn
pro uvrikolto festajn, kaj la valoj
riĉaj je domoj kaj olivarbejoj,
mil florparfumojn sendas al ĉielo:
unua vi, Florenco, aŭdis kanton
balzaman al koler’ de l’ Gibelino
fuĝanta; vi gepatrojn karajn donis
kaj lingvon al la dolĉa lip’ lirika,
kiu Amoron nudan en Grekujo
kaj Romo, per purec’ vualigante,
redonis sinen al Ĉiel-Venusa:
sed pli beata, ĉar en templo kune
vi la italajn glorojn gardas, solajn
ŝajne, de kiam sendefendaj Alpoj
kaj alterna potenc’ de l’ homaj sortoj
armilojn kaj havaĵojn al vi rabis,
altarojn, regnon, krom memoro, ĉion.
Ĉar, se esper’ de gloro al kuraĝaj
spiritoj kaj al Italujo brilos,
ĉi ŝtonoj estos bonaŭguraj. Ofte
al ili venis por inspir’ Viktoro.
Kontraŭ patrujaj dioj mute vagis
li, kie Arno plej dezertas, kampojn,
ĉielon rigardante; kaj, ĉar zorgojn
liajn neniu vivoform’ mildigis,
restadis li ĉi tie. En mieno
li havis mortopalon kaj esperon.
Kun ĉi granduloj loĝas li eterne:
je am’ patruja l’ ostoj vibras. Vere!
El tiu sankta pac’ Diaĵo spiras:
ĝi kontraŭ Persoj, Maratone, kie
Aten’ konsekris al herooj tombojn,
nutris bravecon grekan kaj koleron.
Veloŝipisto mare sub Eŭbeo
vidis en la mallum’ fajrerojn flagri
de kaskoj kaj de kunfrapantaj glavoj,
ŝtiparojn kun vaporo fajra, vidis
militist-ombrojn brilajn je armiloj
serĉi batalon; ĉe l’ terur’ de l’ noktaj
silentoj disverŝiĝis tra la kampoj
tumulto de falangoj kaj trumpetaj
sonoj, kaj kurpuŝado de ĉevaloj
piedfrapantaj kaskojn de l’ mortantoj,
ploro kaj himnoj, kaj de l’ Parcoj kanto.
Feliĉa vi, ĉar vastan ventoregnon
vi, Hipolit’, junaĝa trakuradis!
Kaj, se l’ piloto vin direktis ŝipe
trans l’ insulojn Egeajn, pri antikvaj
faktoj vi certe aŭdis soni bordojn
de Helesponto, kaj muĝegi maron,
l’ armilojn de Akilo transportantan
sur tombon de Ajakso; al bravuloj
la glorojn kun justec’ disdonas Morto;
nek ruza cerbo, nek favor’ de reĝoj
por l’ Itakano la armilojn gardis,
ĉar de l’ ŝipo vaganta ilin rabis
l’ ondo skuata de l’ inferaj dioj.
Kaj min, pro l’ tempoj kaj honordeziro
tra fremda gento daŭre vagadantan,
por vivigi heroojn voku Muzoj,
la penson animantaj de la homoj.
Ili la tombojn gardas, kaj se l’ tempo
forblovas per flugiloj siaj frostaj
eĉ la ruinojn, Muzoj la dezertojn
gajigas per la kant’, kaj harmonio
venkas de mil jarcentoj la silenton.
Kaj nune en Troado senkultura
eterne brilas lok’ al pilgrimantoj,
eterne pro la Nimfo, kiu naskis,
kaj estis edzo Zeŭs’, Dardanon filon,
de kiu venis Trojo, Asarako,
la kvindek filoj kaj la Jula gento.
Tial, kiam Elektra aŭdis Parcon,
kiu ŝin vokis de la vivo tera
al Elizeaj ĥoroj, Zeŭson petis
ŝi per la lasta spiro: “Se – ŝi diris –
al vi plaĉis harar’, vizaĝo miaj,
kaj la maldormoj dolĉaj, kaj pli bone
min ne premias volo de la fatoj,
gardu almenaŭ l’ amikinon mortan,
ke de Elektra via restu famo”.
Dum tia preĝ’ ŝi mortis. Kaj ĝemadis
la Dio; kapklinante, li de l’ haroj
pluvigis ambrozion sur la Nimfon,
la korpon sanktigante kaj la tombon.
Kuŝadis tie Erikton’, la cindro
dormas de l’ justa Ilo; Trojaninoj
malplektis harojn, vane petegante
l’ edzojn deteni la minacan faton;
tien Kasandra, kiam ŝin dirigis
Diaĵ’ enbrusta pri la fin’ de Trojo,
venis; al l’ ombroj kantis ŝi amkanton,
kaj alkondukis nevojn, kaj la aman
lamenton ŝi lernigis al la knaboj.
Kaj si ĝemante diris: “Se el Argo,
kie vi de Ulis’ kaj Tideido
ĉevalojn paŝtos, la ĉiel’ permesos
al vi revenon, vane la patrujon
serĉados vi! La muroj, verk’ de Febo,
tiam sub la ruinoj propraj fumos.
Sed en ĉi tomboj loĝos la Penatoj
de Trojo; doto estas ja de l’ Dioj
fieran nomon gardi en mizero.
Vi, palmoj kaj cipresoj, enplantataj
de l’ bofilinoj de Priam’, kreskontaj,
ve, per vidvinaj larmoj akvumataj,
protektu miajn patrojn: kiu pie
la sanktajn frondojn ne difektos hake,
malpli funebros pro parencaj mortoj
kaj per man’ pura tuŝos la altaron.
Protektu miajn patrojn. Iutage
blindulon vidos vi almoze vagi
sub viaj tre antikvaj ombroj, palpe
eniri tombojn, kaj brakumi l’ urnojn
kaj demandadi. Ĝemos tiuj kavoj
sekretaj, kaj la tuta tomb’ rakontos:
du fojojn Iliono detruita
kaj du rekonstruita lukse brila
por plibeligi la trofeon lastan
al fataj Paleidoj. La aedo,
pacigante per kant’ l’ animojn tristajn,
la grekajn princojn eternigos ĉie
tra l’ mondo, kiun Ocean’ ĉirkaŭas.
Kaj vi, Hektoro, plorhonoron havos,
kie sangon verŝitan por patrujo
oni prilarmos sankte, kaj dum Suno
brilados super malfeliĉoj homaj”.
Ugo Foscolo, trad. Luigi Minnaja
(“Pri la tomboj”, 1970)
