Il 12 ottobre 1427 i veneziani, guidati da Francesco Bussone, Conte di Carmagnola (1380-1442), sconfissero i milanesi nella battaglia di Maclodio (in provincia di Brescia).

it.wikipedia.org/wiki/Battaglia_di_Maclodio

A parte la sua importanza politica e militare (tra l’altro, essa trasferì Bergamo alla Repubblica di Venezia) quella battaglia è famosa perché Alessandro Manzoni (1785-1873) la commentò nella tragedia “Il Conte di Carmagnola”, mediante l’inserimento di un Coro, che descrive l’inizio del combattimento ed esprime giudizi.

La guerra è sempre assurda; ma lo è ancora più in questo caso, in cui si scontrano “fratelli contro fratelli”, che hanno in comune il territorio, la lingua e l’origine.

Al termine del Coro, l’idea di fratellanza si estende a tutti gli esseri umani.

Trascrivo il testo del Coro, in italiano e nella traduzione in Esperanto, ed allego un francobollo italiano del 1923 per il cinquantesimo anniversario della morte di Alessandro Manzoni.

---

LA BATTAGLIA DI MACLODIO

“Il Conte di Carmagnola”, atto II

s’ode a destra uno squillo di tromba;

a sinistra risponde uno squillo:

d’ambo i lati calpesto rimbomba

da cavalli e da fanti il terren.

Quinci spunta per l’aria un vessillo;

quindi un altro s’avanza spiegato:

ecco appare un drappello schierato;

ecco un altro che incontro gli vien.

      Già di mezzo sparito è il terreno;

già le spade rispingon le spade;

l’un dell’altro le immerge nel seno;

gronda il sangue; raddoppia il ferir.

Chi son essi? Alle belle contrade

qual ne venne straniero a far guerra

qual è quei che ha giurato la terra

dove nacque far salva, o morir? –

      D’una terra son tutti: un linguaggio

parlan tutti: fratelli li dice

lo straniero: il comune lignaggio

a ognun d’essi dal volto traspar.

Questa terra fu a tutti nudrice,

questa terra di sangue ora intrisa,

che natura dall’altre ha divisa,

e ricinta con l’alpe e col mar.

      Ahi! Qual d’essi il sacrilego brando

trasse il primo il fratello a ferire?

Oh terror! Del conflitto esecrando

la cagione esecranda qual è?

Non la sanno: a dar morte, a morire

qui senz’ira ognun d’essi è venuto;

e venduto ad un duce venduto,

con lui pugna, e non chiede il perché.

      Ahi sventura! Ma spose non hanno,

non han madri gli stolti guerrieri?

Perché tutte i lor cari non vanno

dall’ignobile campo a strappar?

E i vegliardi che ai casti pensieri

della tomba già schiudon la mente,

ché non tentan la turba furente

con prudenti parole placar? –

      Come assiso talvolta il villano

sulla porta del cheto abituro

segna il nembo che scende lontano

sopra i campi che arati ei non ha;

così udresti ciascun che sicuro

vede lungi le armate coorti,

raccontar le migliaja de’ morti,

e la piéta dell’arse città.

      Là, pendenti dal labbro materno

vedi i figli che imparano intenti

a distinguer con nomi di scherno

quei che andranno ad uccidere un dì;

qui le donne alle veglie lucenti

de’ monili far pompa e de’ cinti,

che alle donne diserte de’ vinti

il marito o l’amante rapì.

      Ahi sventura! sventura! sventura!

Già la terra è coperta d’uccisi;

tutta è sangue la vasta pianura;

cresce il grido, raddoppia il furor.

Ma negli ordini manchi e divisi

mal si regge, già cede una schiera;

già nel volgo che vincer dispera,

della vita rinasce l’amor.

      Come il grano lanciato dal pieno

ventilabro nell’aria si spande;

tale intorno per l’ampio terreno

si sparpagliano i vinti guerrier.

Ma improvvise terribili bande

ai fuggenti s’affaccian sul calle;

ma si senton piú presso alle spalle

scalpitare il temuto destrier.

      Cadon trepidi a piè dei nemici,

rendon l’arme, si danno prigioni:

il clamor delle turbe vittrici

copre i lai del tapino che muor.

Un corriero è salito in arcioni;

prende un foglio, il ripone, s’avvia,

sferza, sprona, divora la via

ogni villa si desta al romor.

    Perché tutti sul pesto cammino

dalle case, dai campi accorrete?

Ognun chiede con ansia al vicino,

che gioconda novella recò?

Donde ei venga, infelici, il sapete,

e sperate che gioja favelli?

I fratelli hanno ucciso i fratelli:

questa orrenda novella vi do.

      Odo intorno festevoli gridi;

s’orna il tempio, e risuona del canto;

già s’innalzan dai cori omicidi

grazie ed inni che abbomina il ciel.

Giú dal cerchio dell’Alpi frattanto

lo straniero gli sguardi rivolve;

vede i forti che mordon la polve,

e li conta con gioja crudel.

      Affrettatevi, empite le schiere,

sospendete i trionfi ed i giuochi,

ritornate alle vostre bandiere:

lo straniero discende; egli è qui.

Vincitor! Siete deboli e pochi?

Ma per questo a sfidarvi ei discende;

E voglioso a quei campi v’attende

dove il vostro fratello perì.

      Tu che angusta a’ tuoi figli parevi,

tu che in pace nutrirli non sai,

fatal terra, gli estrani ricevi:

tal giudizio comincia per te.

Un nemico che offeso non hai

a tue mense insultando s’asside;

degli stolti le spoglie divide;

toglie il brando di mano a’ tuoi Re.

      Stolto anch’esso! Beata fu mai

gente alcuna per sangue ed oltraggio?

solo al vinto non toccano i guai;

torna in pianto dell’empio il gioir.

Ben talor nel superbo viaggio

Non l’abbatte l’eterna vendetta;

ma lo segna; ma veglia ed aspetta;

ma lo coglie all’estremo sospir.

      Tutti fatti a sembianza d’un Solo;

figli tutti d’un solo Riscatto,

in qual ora, in qual parte del suolo,

trascorriamo quest’aura vital.

Siam fratelli; siam stretti ad un patto:

maledetto colui che l’infrange,

che s’innalza sul fiacco che piange,

che contrista uno spirto immortal!

Alessandro Manzoni

°°°°°

LA BATALO ĈE MAKLODIO

(Ĥoro el la dramo: La Grafo de Karmagnola)

Dekstre jen ekaŭdiĝas trumpeto,

trumpetsono maldekstre respondas;

de ĉevaloj kaj homoj premata

ambaŭflanke resonas teraĵ’.

Flag’ aperas el tiu-ĉi flanko,

jen el tiu vidiĝas alia,

jen antaŭen alpaŝas areto,

jen alia alkuras al ĝi.

Interspac’ inter ili nuliĝas,

jam la glavoj repuŝas la glavojn,

la aliajn la unuj trapikas:

fluas sang’, duobliĝas vundad’.

Kiuj do estas ili? Fremdulo

kiu do al belland’ almilitis?

Kiu ĵuris la naskpatrolandon

igi sava aŭ morti li mem?

Saman landon kaj saman lingvaĵon

havas ili; fremdulo asertas

ilin fratoj; la samdevenajo

elaperas el ĉies vizaĝ’;

nutristino de ĉiuj ja estis

tiu land’ nun per sango kovrata

kiun igis aparte Naturo

el l’ aliaj per Alpoj, per mar’.

Malpiegan ve! kiu la glavon

por la fraton mortigi eltiris?

de konflikt’ abomena ve! kio

estas ja l’ abomena kial’?

Nesciate: jen ĉiu alvenis

senkolera mortigi aŭ morti

kaj vendata al estro vendata

nesciante batalas kun li.

Ve! ĉu do la frenezaj soldatoj

ne edzinojn, patrinojn ne havas?

Kiel tiuj ne kuras eltiri

siajn karajn el fibatalej’?

maljunuloj, de l’ tomb’ al saĝpensoj

malfermintaj prudenton, do kial

ne klopodas por aron kruelan

kvietigi per dolĉa parol’?

Kiel foje, ĉe l’ pord’ sidiĝantan

de kvieta domet’, kamparano

uraganon rigardas falantan

ne plugitajn sur kampojn de si;

tiel ĉiu la trupojn armatajn

malproksime vidante, trankvile

pri sennombraj rakontas mortintoj

de brulegoj kaj pri la kompat’.

Atentemaj al lipo patrina

staras tie la knaboj lernante

la de si mortigotajn baldaŭe

distingadi per aĉa moknom’.

Kaj ĉe, l’ festoj brilegaj, virinoj

malhumile juvelojn vidigas

kiujn al la senhelpaj edzinoj

de l’ venkitoj forrabis venkint’.

Malfeliĉ’, malfeliĉ’, malfeliĉo!

Jam kovriĝas teraĵ’ per mortintoj,

jam sangiĝas la tuta ebeno

pligrandiĝas brueg’ kaj koler’.

Sed en vicoj mankantaj kaj disaj

ŝanceliĝas, jam cedas areto,

en amas’ kiu plu ne esperas

je la venk’, renaskiĝas vivam’.

Kiel el svingopleto ĵetita

en l’aeron la gren’ disŝutiĝas,

tiel disen forkuras venkitoj

tra la vasta ĉirkaŭa eben’.

Sed subite jen bandoj timigaj

al kurantoj ĉe l’ voj’ ekaperas,

pli proksime aŭdiĝas ĉe ŝultroj

piedfrap’ de terura ĉeval’.

Falas ili tremantaj genue

submetiĝas, kaptitoj sin igas;

per brueg’ de l’amasoj venkanta

de mortantoj kovriĝas ĝemad’.

Kurier’ jen ĉevalon ekrajdas

folieton ekprenas, foriras,

vipas, spronas, galopas tra l’vojo

ĉe l’ bruego vekiĝas la land’.

Kial ĉiuj al vojo premata

el dometoj, el kampoj alkuras?

Al najbar’ eksploriĝas de ĉiu:

kiu estas feliĉa novaĵ’’?

Mizeruloj, el kie li venas

ja vi scias kaj vi bonesperas?

Siajn fratojn mortigis la fratoj:

tiu estas terura novaĵ’.

Ekaŭdiĝas festkrioj ĉirkaŭe,

ornamiĝas preĝej’ kaj resonas

per la kantoj el koroj mortigaj

kiujn certe malamas Ĉiel’.

Dume el la ringego de l’ Alpoj

la fremdulo rigardas malsupren

kaj la terenĵetitajn fortulojn

li kalkulas kruela kun ĝoj’.

Ho rapidu, tuj, tuj, enviciĝu,

triumfludojn ve! tuj interrompu;

flagojn viajn reprenu; alkuras,

estas jam la fremdul’ tie-ĉi.

Ho venkintoj, vi estas malmultaj;

ekscitante pro ti’ li alvenas;

kie fratoj la viaj elfalis

tre volonte atendas vin li.

Ci, mallarĝa ŝajnanta al filoj

ne sciantaj paceme vivadi,

fatalland’ la fremdulojn gastigu:

tia juĝ’ ekkomencas por ci.

Malamik’ kiun ci ne ofendis

en hejm’ cia insulte sidiĝas,

l’ akiraĵojn de la malsaĝuloj

kaj l’armilojn ekkaptas jen li.

Ankaŭ li malsaĝega! Ĉu eble

estis iam feliĉa krimulo?

Ne venkitoj ja nure suferas,

ploros ankaŭ fiera venkint’.

Malhumila en lia vojaĝo

lin indulgas Ĉiela la venĝo,

sed maldorma ĝi sekvas, atendas,

lin ekkaptas ĉe lasta spireg’.

Laŭ simil’ de nur Unu kreitaj,

filoj ĉiuj de Unu Kompenso,

kiam ajn ni travivas, en loko

kiu ajn de la tera supraj’,

fratoj ja estas ni, jeĵurintaj:

malbenegon al kiu ĵurrompas,

kiu sur mizerulo leviĝas

ĉagrenant’ de senmorta spirit’!

Alessandro Manzoni, trad. Domenico Rivoir

(“L’Esperanto” 1915-1, p. 14-15)