Il 23 dicembre è l’anniversario della nascita (nel 1827) dell’ammiraglio austriaco (nato a Marburgo, oggi Maribor in Slovenia) Wilhelm von Tegetthoff (1827-1871),

it.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_von_Tegetthoff

famoso perché comandava la flotta austro-ungarica (erede della Marina veneziana, nella quale militavano veneti, triestini, istriani e dalmati) nella battaglia navale di Lissa (20 luglio 1866), in cui la flotta del neonato Regno d’Italia fu pesantemente sconfitta.

Sulla battaglia di Lissa, e sui monumenti a von Tegetthoff, rinvio a quanto ho ampiamente scritto il 20 luglio 2017.

www.bitoteko.it/esperanto-vivo/2017/07/20/lissa-von-tegetthoff/

Aggiungo due curiosità:

– della battaglia di Lissa si parla nel romanzo di Giovanni Verga “I Malavoglia”;

– a Roma, davanti all’ingresso su lungotevere delle Navi del ministero della Difesa-Marina, dagli anni trenta del secolo scorso sono collocate due grandi ancore, provenienti da due corazzate austriache: la “Viribus Unitis” (affondata da MAS italiani nella rada di Pola durate la prima guerra mondiale) e… la “Tegetthoff”, acquisita dall’Italia come preda di guerra: si intese in questo modo “lavare l’onta” di Lissa.

Trascrivo (in italiano, e nella traduzione in Esperanto) alcuni brani del capitolo 9 de “I Malavoglia”, ed allego:

– l’immagine delle due ancore davanti al ministero italiano della Difesa-Marina;

– la copertina dell’edizione in Esperanto de “I Malavoglia”.

---

(Sekvas traduko al Esperanto)

Una vecchia andava strillando per la piazza, e si strappava i capelli, quasi le avessero portato la malanuova; e davanti alla bottega di Pizzuto c’era folla come quando casca un asino sotto il carro, e tutti si affollano a vedere cos’è stato, talché anche le donnicciuole guardavano da lontano colla bocca aperta, senza osare d’accostarsi.

– Io, per me, vado a vedere cos’è successo; disse Piedipapera, e scese dal muro adagio adagio.

In quel crocchio, invece dell’asino caduto, c’erano due soldati di marina, col sacco in spalle e le teste fasciate, che tornavano in congedo. Intanto si erano fermati dal barbiere a farsi dare un bicchierino d’erbabianca. Raccontavano che si era combattuta una gran battaglia di mare, e si erano annegati dei bastimenti grandi come Aci Trezza, carichi zeppi di soldati; insomma un mondo di cose che parevano quelli che raccontavano la storia d’Orlando e dei paladini di Francia alla Marina di Catania, e la gente stava ad ascoltare colle orecchie tese, fitta come le mosche.

– Il figlio di Maruzza la Longa ci era anche lui sul Re d’Italia, osservò don Silvestro, il quale si era accostato per sentire.

– Ora vado a dirlo a mia moglie! saltò su mastro Turi Zuppiddu, così si persuaderà ad andarci da comare Maruzza, ché i musi lunghi non mi piacciono fra vicini ed amici.

Ma intanto la Longa non ne sapeva nulla, poveraccia! e rideva ed era in festa coi parenti e gli amici.

Il soldato non finiva di chiacchierare con quelli che volevano ascoltarlo, giocando colle braccia come un predicatore. – Sì, c’erano anche dei siciliani; ce n’erano di tutti i paesi. Del resto, sapete, quando suona la generale nelle batterie, non si sente più né scìa né vossìa, e le carabine le fanno parlar tutti allo stesso modo. Bravi giovanotti tutti! con del fegato sotto la camicia. Sentite, quando si è visto quello che hanno veduto questi occhi, e come ci stavano quei ragazzi a fare il loro dovere, per la madonna! questo cappello qui lo si può portare sull’orecchio.

Il giovanotto aveva gli occhi lustri, ma diceva che non era nulla, ed era perché aveva bevuto. – Si chiamava il Re d’Italia, un bastimento come non ce n’erano altri, colla corazza, vuol dire come chi dicesse voi altre donne che avete il busto, e questo busto fosse di ferro, che potrebbero spararvi addosso una cannonata senza farvi nulla. È andato a fondo in un momento, e non l’abbiamo visto più, in mezzo al fumo, un fumo come se ci fossero state venti fornaci di mattone, lo sapete?

– A Catania c’era una casa del diavolo! aggiunse lo speziale. – La gente si affollava attorno a quelli che leggevano i giornali, che pareva una festa.

– I giornali son tutte menzogne stampate! sentenziò don Giammaria.

– Dicono che è stato un brutto affare; abbiamo perso una gran battaglia, disse don Silvestro.

Padron Cipolla era accorso anche lui a vedere cos’era quella folla.

– Voi ci credete? sogghignò egli alfine. Son chiacchiere per chiappare il soldo del giornale.

– Se lo dicono tutti che abbiamo perso!

– Che cosa? disse lo zio Crocifisso mettendosi la mano dietro l’orecchío.

– Una battaglia.

– Chi l’ha persa?

– Io, voi, tutti insomma, l’Italia; disse lo speziale.

– Io non ho perso nulla! rispose Campana di legno stringendosi nello spalle; adesso è affare di compare Piedipapera e ci penserà lui; e guardava la casa del nespolo, dove facevano baldoria.

– Sapete com’è? conchiuse padron Cipolla, è come quando il Comune di Aci Trezza litigava pel territorio col Comune di Aci Castello. Cosa ve n’entrava in tasca, a voi e a me?

– Ve n’entra! esclamò lo speziale tutto rosso. Ve n’entra… che siete tante bestie!…

– Il guaio è per tante povere mamme! s’arrischiò a dire qualcheduno; lo zio Crocifisso che non era mamma alzò le spalle.

– Ve lo dico io in due parole com’è; raccontava intanto l’altro soldato. E’ come all’osteria, allorché ci si scalda la testa, e volano i piatti e i bicchieri in mezzo al fumo ed alle grida. L’avete visto? Tale e quale! Dapprincipio, quando state sull’impagliettatura colla carabina in pugno, in quel gran silenzio, non sentite altro che il rumore della macchina, e vi pare che quel punf! punf! ve lo facciano dentro lo stomaco: null’altro. Poi, alla prima cannonata, e come incomincia il parapiglia, vi vien voglia di ballare anche voi, che non vi terrebbero le catene, come quando suona il violino all’osteria, dopo che avete mangiato e bevuto, e allungate la carabina dappertutto dove vedete un po’ di cristiano, in mezzo al fumo. In terra è tutt’altra cosa. Un bersagliere che tornava con noi a Messina ci diceva che non si può stare al pinf panf delle fucilate senza sentirsi pizzicar le gambe dalla voglia di buttarsi avanti a testa bassa. Ma i bersaglieri non sono marinari, e non sanno come si fa a stare nel sartiame col piede fermo sulla corda e la mano sicura al grilletto, malgrado il rollìo del bastimento, e mentre i compagni vi floccano d’attorno come pere fradicie.

– Per la madonna! esclamò Rocco Spatu. Avrei voluto esserci anch’io a far quattro pugni.

Tutti gli altri stavano ad ascoltare con tanto d’occhi aperti. L’altro giovanotto poi raccontò pure in qual modo era saltata in aria la Palestro, – la quale ardeva come una catasta di legna, quando ci passò vicino, e le fiamme salivano alte sino alla penna di trinchetto. Tutti al loro posto però, quei ragazzi, nelle batterie o sul bastingaggio. Il nostro comandante domandò se avevano bisogno di nulla. – No, grazie tante, risposero. Poi passò a babordo e non si vide più.

– Questa di morire arrostito non mi piacerebbe, conchiuse Spatu; ma pei pugni ci sto. E la Santuzza come tornò all’osteria gli disse: – Chiamateli qua, quei poveretti, che devono aver sete, dopo tanta strada che hanno fatto, e ci vuole un bicchiere di vino schietto. Quel Pizzuto avvelena la gente colla sua erbabianca, e non va a confessarsene. Certuni la coscienza l’hanno dietro le spalle, poveretti loro!

– A me mi sembrano tanti pazzi costoro! diceva padron Cipolla soffiandosi il naso adagio adagio. Che vi fareste ammazzare voi quando il re vi dicesse: fatti ammazzare per conto mio?

– Poveracci, non ci hanno colpa! osservava don Silvestro. Devono farlo per forza, perché dietro ogni soldato ci sta un caporale col fucile carico, e non ha a far altro che star a vedere se il soldato vuol scappare, e se il soldato vuol scappare il caporale gli tira addosso peggio di un beccafico.

– Ah! così va bene! Ma è una bricconata bell’è buona!

Tutta la sera si rise e si bevette nel cortile dei Malavoglia, con un bel chiaro di luna; e sul tardi poi, quando tutti erano stanchi, e ruminavano lentamente le fave abbrustolite, e alcuni anche canterellavano sottovoce, colle spalle al muro, vennero a raccontare la storia che avevano portato in paese i due congedati. 

…….

Il giorno dopo cominciò a correre la voce che nel mare verso Trieste ci era stato un combattimento tra i bastimenti nostri e quelli dei nemici, che nessuno sapeva nemmeno chi fossero, ed era morta molta gente; chi raccontava la cosa in un modo e chi in un altro, a pezzi e bocconi, masticando le parole. Le vicine venivano colle mani sotto il grembiule a domandare se comare Maruzza ci avesse il suo Luca laggiù, e stavano a guardarla con tanto d’occhi prima d’andarsene. La povera donna cominciava a star sempre sulla porta, come ogni volta che succedeva una disgrazia, voltando la testa di qua e dì là, da un capo all’altro della via, quasi aspettasse più presto del solito il suocero e i ragazzi dal mare. Le vicine le domandavano pure se Luca avesse scritto, o era molto che non riceveva lettera di lui. – Davvero ella non ci aveva pensato alla lettera; e tutta la notte non poté chiudere occhio, e aveva sempre la testa là, nel mare verso Trieste, dov’era successa quella ruina; e vedeva sempre suo figlio, pallido e immobile, che la guardava con certi occhioni sbarrati e lucenti, e diceva sempre di sì, come quando l’avevano mandato a fare il soldato – talché sentiva anche lei una sete, un’arsura da non dirsi. – In mezzo a tutte le storie che correvano pel villaggio, ed erano venuti a raccontargliele, le era rimasto in mente di uno di quei marinari, che l’avevano pescato dopo dodici ore, quando stavano per mangiarselo i pescicani, e in mezzo a tutta quell’acqua moriva di sete. Allora la Longa, come pensava a quell’uomo che moriva di sete in mezzo a tutta quell’acqua, non poteva stare dall’andare ad attaccarsi alla brocca, quasi ce l’avesse avuta dentro di sé quell’arsura, e nel buio spalancava gli occhi, dove ci aveva sempre stampato quel cristiano.

Coll’andare dei giorni però, nessuno parlava più di quello che era successo; ma come la Longa non vedeva spuntare la lettera, non aveva testa né di lavorare né di stare in casa: era sempre in giro a chiacchierare di porta in porta, quasi andasse cercando quel che voleva sapere. – Avete visto una gatta quando ha perso i suoi gattini? dicevano le vicine. La lettera non veniva però. Anche padron ‘Ntoni non s’imbarcava più e stava sempre attaccato alle gonnelle della nuora come un cagnolino. Alcuni gli dicevano: – Andate a Catania, che è paese grosso, e qualcosa sapranno dirvi.

Nel paese grosso il povero vecchio si sentiva perso peggio del trovarsi in mare di notte, e senza sapere dove drizzare il timone. Infine gli fecero la carità di dirgli che andasse dal capitano del porto, giacché le notizie doveva saperle lui. Colà, dopo averlo rimandato per un pezzo da Erode a Pilato, si misero a sfogliare certi libracci e a cercare col dito sulla lista dei morti. Allorché arrivarono ad un nome, la Longa che non aveva ben udito, perché le fischiavano gli orecchi, e ascoltava bianca come quelle cartacce, sdrucciolò pian piano per terra, mezzo morta.

–  Son più di quaranta giorni, – conchiuse l’impiegato, chiudendo il registro. Fu a Lissa; che non lo sapevate ancora?

Giovanni Verga, “I Malavoglia”, cap. 9°

°°°°°

Maljunulino trairis la placon kriegante kaj elŝirante siajn harojn, kvazaŭ oni alportis al ŝi malbonan novaĵon; kaj antaŭ la barbirejo de Pintbarbulo kuniĝis homamaso, kiel okazas kiam azeno falas sub la ŝarĝo kaj ĉiuj kunpeliĝas por vidi la akcidenton, kaj la virinetoj rigardas de malproksime kun malfermita buŝo, ne aŭdacante proksimiĝi.

– Mi iras vidi kio okazis – diris Anserpiedulo, kaj tre lante malsupreniris de la mureto.

En tiu areto, anstataŭ falinta azeno, estis du marsoldatoj, kun sakoj surŝultre kaj vinditaj kapoj, kiuj revenis hejmen, forliberigitaj de la militservo. Dume ili haltis ĉe la barbirejo por trinki glaseton da blanka herbo. Ili rakontis, ke okazis granda marbatalo, kaj ke submergiĝis ŝipoj grandaj kiel Aci Trezza, plenplenaj de soldatoj; sume ili rakontis tiom da aferoj, ke ili ŝajnis la stratfabelistoj kantantaj pri Rolando kaj la francaj paladinoj sur la Katana marbordo, kaj la homoj, densaj kiel muŝoj, aŭskultadis kun streĉitaj oreloj.

– La filo de Marieta Longulino ĉeestis ankaŭ li sur la “Reĝo de Italio” – rimarkis mastro Silvestro, alproksimiĝinta por aŭskulti.

– Nun mi iras tion diri al mia edzino! – eksaltis majstro Turi Lamulo – tiel ŝi konvinkiĝos iri al baptanin’ Marieta, ĉar mi ne ŝatas paŭtajn mienojn inter najbaroj kaj amikoj.

Sed dumtempe Longulino nenion sciis, kompatinda! Kaj ŝi ridis kaj festis kun parencoj kaj amikoj.

La soldato senĉese babilis kun tiuj kiuj volis lin aŭskulti, gestante per la brakoj kiel predikisto. – Jes, ĉeestis ankaŭ sicilianoj, ĉeestis viroj de ĉiuj regionoj. Cetere, vi scias, kiam sonas la ĝenerala alvoko en la baterioj, oni ne plu distingas la dialektojn, ĉar ĉiuj paroligas la karabenojn sammaniere. Ĉiuj bravaj junuloj! kaj kun kuraĝa koro sub la ĉemizo! Aŭdu, kiam oni vidis kion vidis ĉi okuloj, kaj kiel tiuj knaboj,stari stie, por plenumi sian devon, je la madono! Tiun ĉi ĉapon oni povas teni orelklinita!

La junulo havis la okulojn trembrilaj, sed li diris ke estas nenio, li nur iom drinkis. – Ĝi nomiĝis “Reĝo de Italio”: tia ŝipo, kian neniu alia egalis, kun kiraso; tio signifas kvazaŭ oni dirus ke vi virinoj havas la korseton, kaj tiu korseto estas el fero, tiel ke oni povus pafi kontraŭ vi per kanono neniel damaĝante vin. Ĝi subakviĝis dum momento kaj oni ne plu vidis ĝin meze de l’ fumo, fumo kvazaŭ estus dudek brikfornoj, kredu al mi!

– En Katano estis pandemonio! – aldonis la spicisto – La homoj kunpremiĝis ĉirkaŭ tiuj, kiuj legis la ĵurnalojn, ŝajnis festo.

– La ĵurnaloj estas nur presitaj mensogoj! – sentencumis pastro Johano.

– Oni diras ke temis pri malfeliĉaĵo; ni malvenkis gravan batalon – diris mastro Silvestro.

Mastro Cepulo alkuris, ankaŭ li, por vidi kial ĉeestas tia homamaso.

– Ĉu vi tion kredas? – fine li rikanetis – Temas pri babilaĵoj por disvendi la ĵurnalon.  

– Sed ĉiuj diras, ke ni malvenkis!

– Kion? – diris mastro Krucumito metante la manon malantaŭ la orelon.

– Batalo.

– Kiu malgajnis?

– Mi, vi, ĉiuj kune, Italio – diris la spicisto.

– Mi nenion malgajnis! – respondis Lignosonorilo kuntirante la ŝultrojn – Nun estas afero de baptan’ Anserpiedulo, kaj pri tio zorgos li; kaj li rigardis la domon de l’ mespilarbo, kie oni gaje festenis.

– Ĉu vi scias kiel statas la afero? – konkludis mastro Cepulo – Ĝi statas tiel, kiel en la tempo kiam la Komunumo de Aci Trezza kaj tiu de Aci Castello kverelis pri teritoriaj limoj. El tio, kio eniris en vian aŭ mian poŝon?

– Io eniras! – ekkriis la spicisto, tute ruĝa – eniras … ke vi estas aro da bestoj!

– Malfeliĉo por tiom da kompatindaj patrinoj! – aŭdacis diri iuj; onklo Krucumito, kiu ne estis patrino, levis la ŝultrojn.

– Mi diros mi al vi per du vortoj, kiel statas la afero! – rakontis dume la alia soldato – Estas kiel en drinkejo, kiam varmiĝas la kapoj, kaj teleroj kaj glasoj flugas meze de fumo kaj krioj. Tute same! Komence, kiam vi estas ĉe l’ pajlita parapeto kun la karabeno enmane, en tiu granda silento, vi nenion aŭdas krom la bruon de la maŝino, kaj ŝajnas, ke tiu punf! punf! batas en via stomako: nenio alia. Poste, je la unua kanonpafo, ankaŭ vi tiom emas danci, ke eĉ katenoj ne tenus vin, kiel en drinkejo kiam ekludas violono, post manĝo kaj drinko, kaj vi direktas la karabenon ĉien kie vi duonvidas ulon, meze de l’ fumo. Surtere estas tute alia afero. Infanteriano revenanta kun ni al Mesino diris, ke kiam vi aŭdas la pinf’ panf’ de la fusilpafoj, viajn krurojn nepre pinĉas la emo ĵetiĝi kapantaŭen. Sed la infanterianoj ne estas maristoj, ili ne kapabas stari sur stajaro kun la piedo senmova sur la ŝnuro kaj la mano firma ĉe la ellasilo, malgraŭ la ŝipa ruliĝado, kaj dum la kompanoj falas ĉirkaŭ vi kiel putraj piroj.

– Je la madono. – ekkriis Roko Spatuo – Ankaŭ mi volus ĉeesti por iom pugnofrapi!

Ĉiuj aliaj aŭskultadis kun malfermitaj okuloj. Poste la alia junulo rakontis, kiamaniere eksplodis sipo “Palestro”, – kiu brulis kiel lignostako, kiam ĝi pasis apude, kaj la flamoj leviĝis ĉielen ĝis la pinto de la ĉefa masto. Tamen ĉiuj en siaj postenoj, tiuj knaboj, en la baterioj aŭ sur la pavezo. Nia komandanto demandis ĉu ili bezonas ion. “Ne, ni multe dankas”, ili respondis. Poste la ŝipo pasis je babordo kaj ne plu vidiĝis.

– Ĉi afero, morti rostita, ne plaĉus al mi, – konkludis Spatuo – sed en pugnobatado mi volonte partoprenus. – Kaj Sankteta, ĵus reveninte en la drinkejon, diris: – Alvoku ilin ĉi tien, tiujn kompatindulojn; ili certe soifas post tiom longa irado, kaj ili bezonas glason da pura vino. Tiu Pintbarbulo venenas la homojn per sia blanka herbo, kaj tion ne konfesas. Kelkiuj tenas la konsciencon malantaŭ la ŝultroj, tiuj mizeruloj!

– Tiuj ŝajnas al mi ĉiuj frenezaj! – diris mastro Cepulo, blovpurigante tre malrapide sian nazon. – Ĉu vi irus por esti mortigataj, se la reĝo dirus “iru morti por mi”?

– Kompatindaj, ili ne kulpas! – rimarkis mastro Silvestro – Ili estas nepre devigataj tion fari, ĉar malantaŭ ĉiu soldato staras kaporalo kun ŝarĝita fusilo, kaj li nenion alian faras ol kontroli ĉu la soldato volas fuĝi, kaj se la soldato volas fuĝi, la kaporalo pafas al li pli trafe ol al turdo.

– Ha, jen la vero! Sed temas pri vera friponaĵo! 

La tutan vesperon oni ridis kaj drinkis en la korto de Malemuloj, sub bela lunlumo; kaj pli malfrue, kiam ĉiuj estis lacaj kaj lante remaĉadis la rostitajn fabojn, kaj iuj ankoraŭ kantetis mallaŭte, kun la dorso almure, oni venis rakonti la historion, kiun la du forliberigitoj alportis al la vilago.

…..

La sekvan tagon ekcirkulis onidiro, ke en la maro apud Triesto okazis batalo inter la ŝipoj niaj kaj la malamikaj, kiujn neniu konis, kaj multaj homoj mortis; iuj rakontis la aferon iumaniere, aliaj malsame, popece kaj maĉante la vortojn. La najbarinoj venis, kun la manoj sub la antaŭtuko, por demandi baptaninon Marieta, ĉu ŝia Luko estis tie, kaj rigardadis ŝin per gapantaj okuloj antaŭ ol foriri. La povra virino komencis resti ĉiam ĉeporde, kiel ĉiufoje kiam okazas iu malfeliĉo, turnante la kapon ien tien, de unu ĝis la alia flanko de la strato, kvazaŭ ŝi atendus pli frue ol kutime la bopatron kaj la knabojn revenantajn de la maro. La najbarinoj ankaŭ demandis ŝin, ĉu Luko skribis, aŭ ĉu delonge ŝi ne ricevas de li leteron… Verdire ŝi ne estis pensinta pri letero; kaj la tutan nokton ŝi ne sukcesis ekdormi, kaj ŝia kapo estis ĉiam tie, en la maro apud Triesto, kie okazis la katastrofo; kaj daŭre ŝi vidis sian filon, pala kaj senmova, kiu ŝin rigardis per duonmalfermitaj lumantaj okulegoj, kaj ĉiam kapjesis, kiel tiun tagon, kiam oni lin sendis militservi – tiel ankaŭ ŝi sentis soifon, nedireblan soifegon.  Inter ĉiuj historioj diskurantaj tra la vilaĝo, kiujn oni rakontis al ŝi, restis en ŝia kapo la epizodo pri maristo, kiun oni savis de la maro post dek horoj, kiam jam la ŝarkoj estis lin manĝontaj; kaj meze de tiom da akvo li preskaŭ mortis pro soifo. Tiam Longulino, pensante pri tiu viro mortanta pro soifo meze de tiom da akvo, ne povis sin deteni kaj alkroĉiĝis al la akvokruĉo, kvazaŭ ŝi havus en si tiun soifegon; kaj en la mallumo ŝi dismalfermis la okulojn, en kiuj tiu homo restis ĉiam gravurita.

Tamen, dum pasis la tagoj, neniu plu parolis pri la okazintaĵo; sed, ĉar Longulino neniun leteron vidis alveni, ŝi kapablis nek labori, nek resti hejme; ŝi ĉiam vagis por babili de pord’ al pordo, kvazaŭ serĉante tion, kion ŝi volis ekscii. – Ĉu vi vidis katinon perdintan siajn katidojn? – diris la najbarinoj. Kaj la letero tamen ne alvenis. Ankaŭ mastro ‘Ntono ne plu enboatiĝis, kaj restis ĉiam alkroĉita kiel hundeto al la jupo de la bofilino. Iuj diris al li: – Iru al Katano, kiu estas granda urbo, kaj kie oni povos ion diri al vi.

En la granda urbo la povra maljunulo sentis sin perdita, pli malbone ol en maro dumnokte, ne sciante kien direkti la rudron. Fine oni bonvolis konsili al li atingi la havenestron, ĉar tiu devas scii la novaĵojn. Tie, post plufoja ir-revena sendo de Herodo al Pilato, oni komencis foliumi iujn libraĉojn kaj serĉi per fingro laŭ la listo de la mortintoj. Kiam ili alvenis al certa nomo, Longulino, kiu ne bone aŭdis ĉar ŝiaj oreloj fajfis, kaj aŭskultis blanka kiel tiuj paperaĵoj, tutlante glitis teren, duonmortinta.

– Forpasis pli ol kvardek tagoj. – konkludis la oficisto, fermante la registron – Tio okazis en Lissa; ĉu vi ankoraŭ ne sciis?

Giovanni Verga, “I Malavoglia” (La Malemuloj), ĉap. 9, p. 137-138

trad. Giancarlo Rinaldo, Anselmo Ruffatti, Paola Tosato;

rev. Carlo Minnaja, Filippo Franceschi

Edistudio, Pisa 200

6