Il 26 luglio è l’anniversario della morte (nel 1927) dello scrittore italiano (nato a Napoli, ma di origine e cultura siciliana) Federico De Roberto (1861-1927),
it.wikipedia.org/wiki/Federico_De_Roberto
famoso soprattutto per il romanzo storico “I Viceré”, pubblicato nel 1894 ed a lungo poco considerato, a causa della forma poco elegante ma principalmente per il contenuto: fallimento degli ideali del Risorgimento italiano, con particolare riguardo alle vicende della Sicilia; cinismo, immoralità, opportunismo e trasformismo delle classi dominanti; critica della politica e di un certo clero.
Soltanto nel 1977 il romanzo fu “riscoperto” da Leonardo Sciascia, ed oggi è considerato un capolavoro, precursore di Luigi Pirandello, Giovanni Verga, Leonardo Sciascia e Giuseppe Tomasi di Lampedusa.
Tuttavia, più di un secolo dopo la sua pubblicazione, il romanzo continua ad essere osteggiato, perché viene accusato di presentare un’immagine non edificante dell’Italia in generale, e della Sicilia in particolare; ancora nel 2007, quando il film di Roberto Faenza ricavato dal romanzo
fu presentato in anteprima mondiale al Parlamento europeo di Bruxelles, in sala c’erano soltanto tre parlamentari italiani.
Trascrivo, in Esperanto con traduzione in italiano, la breve introduzione di Nicolino Rossi a Federico De Roberto, apparsa nel volume di Carlo Minnaja “Luigi Pirandello kaj aliaj siciliaj aŭtoroj” (Luigi Pirandello ed altri autori siciliani), in cui vi è anche la traduzione in Esperanto (p. 36-52) di alcuni brani de “I Viceré”.
Allego una foto dell’attore Lando Buzzanca, protagonista del film.
(segue traduzione in italiano)
La Vic-reĝoj enscenigas potencan kaj cinikan familion, hispandevenan dinastion, kiu ekde ĉiam rolas domine sur la Sicilia historia rivalto. En La Vic-reĝoj ĉefrolas la temoj pri la raso, pri ties fiziologio kaj patologio.
Estas la jaro 1855: mortas la princino de Francalanza, kiu firmapugne ĉion kaj ĉiujn estris propravole. La aŭtoro elmontras la genealogian arbon kvazaŭ en galerio de aktivaj portretoj, la sep gefilojn kaj la kvar gebofratojn. Ĉiuj havas sian identigilon kaj personan historion, kun la tuta ĉirkaŭa korolo da flankrolantoj, scenfiguroj, flatemuloj, helpantoj.
Ĉu ĉi antikva familio kultas sian nomon, flegas amrilatojn interparencajn? Tute ne! La patrino ne toleras la unuenaskiton Jakobo, rompas le regulojn de la rajto kaj la sangoleĝojn por favori la preferatan Rajmondon, kaj la gefiloj sopiras nur la morton de la patrino, kaj sin malamas kaj almilitas reciproke.
Ĉi vic-reĝaj posteuloj havas amason da manioj, persistas en longaj emoj kaj subite sin turnas al flagrantaj renversoj. Tiuj ĉi Vic-reĝoj estas, unu post la alia, elfonigitaj, skulpte konturitaj, priskribe trafitaj: ili estas arogantaj kaj sensciaj, en la paseo ili maksimume kapablis subskribi paperojn kaj aktojn, aŭ legi strangaprozan genealogian traktaton, kiel damo Ferdinanda aŭ don Eŭgeno.
Ununura afero rezistas, en la disfalo de ĉiaj valoroj kaj en la universala konflikto pri iliaj interesoj: la komuna pasio por la riĉaĵo-posedo, la orgojlo aparteni al kasto kaj al klano.
De Roberto atendas enirporde siajn rolulojn kaj elnudigas iliajn korpajn kaj moralajn mizerojn: ekde la pinto de la genealogia arbo, ekde tiu Tereza Uzeda kiu ne estas respektata eĉ postmorte, ĝis pli kaj pli sube, ĝis ĉiuj plej foraj posteuloj.
La tuton la aŭtoro plektas sur la kanvaso de la Itala Releviĝo en Sicilio, ekde la jaro 1855 ĝis la elŝipiĝo de la trupoj de Garibaldi sur la insulo, ĝis la kolapso de la Regno de la Du Sicilioj, ĝis la Itala Unuiĝo kaj plie: tuta fragmento da Itala nacia historio.
Nicolino Rossi
(Carlo Minnaja, “Luigi Pirandello kaj aliaj siciliaj aŭtoroj”, FEI Milano 2012, p. 36)
°°°°°
(traduzione)
“I Viceré” mette in scena una famiglia potente e cinica, una dinastia di origine spagnola, che da sempre ha un ruolo dominante sulla ribalta storica siciliana. Ne “I Viceré” sono in primo piano i temi della razza, della sua fisiologia e patologia.
È l’anno 1855: muore la principessa di Francalanza, che con polso fermo comandava tutto e tutti secondo il suo volere. L’autore presenta l’albero genealogico come in una galleria di ritratti viventi, i sette figli e figlie e i quattro tra cognati e cognate. Tutti hanno una loro identità e una storia personale, con tutta la circostante corolla di personaggi secondari, comparse, adulatori, aiutanti.
Forse che questa antica famiglia ha il culto del proprio nome, cura rapporti affettuosi tra parenti? Niente affatto! La madre non sopporta il primogenito Giacomo, viola le regole del diritto e le leggi del sangue per favorire il prediletto Raimondo, e i figli non vedono l’ora che muoia la madre, e si odiano e combattono a vicenda.
Questi rampolli di viceré hanno una montagna di manie, si ostinano in tendenze di lunga data e di colpo si volgono ad accesi rovesciamenti. Questi viceré sono, uno dopo l’altro, portati in primo piano, scolpiti nei contorni, messi a fuoco nella descrizione: sono arroganti e ignoranti, in passato al massimo erano in grado di firmare carte e documenti, oppure di leggere un trattato di genealogia dalla strana prosa, come donna Ferdinanda o don Eugenio.
Una sola cosa resiste, nel crollo di ogni valore e nell’universale conflitto per i propri interessi: la comune passione per il possesso della ricchezza, l’orgoglio di appartenere a una casta e a un clan.
De Roberto aspetta al varco i suoi personaggi e mette a nudo le loro miserie fisiche e morali: dalla cima dell’albero genealogico, da quella Teresa Uzeda che non è rispettata neppure da morta, fino a sempre più in basso, fino ai posteri più lontani.
Il tutto è intessuto dall’autore sul canovaccio del Risorgimento italiano in Sicilia, dal 1855 allo sbarco sull’isola delle truppe di Garibaldi, al collasso del Regno delle Due Sicilie, all’Unità d’Italia ed oltre: tutto uno spaccato della storia nazionale italiana.
Nicolino Rossi
(Carlo Minnaja, “Luigi Pirandello kaj aliaj siciliaj aŭtoroj”, FEI Milano 2012, p. 36)
trad. in italiano di Antonio De Salvo
