Il 5 gennaio è l’anniversario della morte (nel 1821) del poeta dialettale milanese Carlo Porta (1775-1821)
it.wikipedia.org/wiki/Carlo_Porta
Ho già parlato di lui un anno fa, il 5 gennaio 2017:
La sua poesia è una satira della società a lui contemporanea, soprattutto della nobiltà boriosa e attaccata ai privilegi e del clero profittatore (sebbene avesse studiato in Seminario, o forse proprio per questo, Porta era ferocemente anticlericale).
Se avesse scritto in italiano o in un dialetto più comprensibile o più diffuso (il veneziano di Carlo Goldoni, il romanesco di Giuseppe Gioachino Belli o di Trilussa, il napoletano di Salvatore Di Giacomo, il siciliano di Ignazio Buttitta o di Andrea Camilleri), Carlo Porta sarebbe molto più famoso; ma la sua sfortuna è stata quella di aver scritto in milanese, e Stendhal, che lo conobbe e lodava i suoi versi, si rammaricava che nessuno li capisse a dieci miglia da Milano.
Oggi trascrivo la sua “La nomina del cappellan”, in milanese e nella traduzione in Esperanto (La elekto de la kapelpastro) di Gaudenzio Pisoni.
Allego un ritratto del poeta.
LA NOMINA DEL CAPPELLAN
La Marchesa Cangiasa, in gran scuffion
fada a la Pompadour tutta a fioritt,
coj sò duu bravi ciccolattinon
de taftà negher sora di polsitt
e duu gran barbison color tanè,
l’eva in sala a specciaj sul canapè.
Ma la Lilla, che l’eva arent a lee
quattada giò cont on sciall noeuv de Franza,
appenna che la sent quij dodes pee
la salta in terra, scovand giò per stanza
el sciall noeuv e bojand a pò no poss
con tutt e quant el fiaa di sò trii goss.
E boja e boja e rogna e mostra i dent,
don Malacchia che l’è on poo fogos,
vedendes saraa in bocca el compliment,
el perd la flemma e el ghe dà su la vos,
e menter el ghe dà de la seccada
el fa l’att de mollagh ona pesciada.
On’orsa (come disen i poetta),
che la se veda toeù da on cacciador,
o ferì on orsettin sott a la tetta,
no la van in tanta rabbia, in tant furor,
come la va Sustrissima a vedè
don Malacchia cont in aria el pè.
Per fortuna del ciel che la Lillin,
con quell intendiment che l’è tutt sò,
l’ha savuu schivà el colp in del sesin
col tira arent la cova e scrusciass giò,
del restant se no gh’era sta risorsa
vattel a pesca cossa fa quell’orsa.
Schivaa el colp, descasciaa don Malacchia,
even i coss asquasi quiettaa;
già la dondava la cappellania
su i ceregh de quij pocch cinqu candidaa,
quand on olter bordell, on olter cas
el ne manda anmò on para in santa pas.
E l’è che l’illustrissima patrona,
menter la va a cuu indree sul canapè
per met in statu quoniam la persona
stada in disordin per l’affar del pè,
in del lassas andà, cajin, cajin,
la soppressa col sedes la Lillin.
Don Tellesfor e don Spiridion,
duu gingella che riden per nient,
dan foeura tutt duu a on bott in d’on s’cioppon
de rid inscì cilàpp, inscì indecent,
che la Marchesa infin scandalizzada
la dà foeura anca lee con sta filada.
“Avria suppost che essendo sacerdott
avesser un pò più d’educazion,
o che i modi, al più pegg, le fosser nott
de trattar con i damm de condizion;
m’accorgo invece in questa circostanza
che non han garbo, modi, né creanza.
Però poi che l’Altissim el ci ha post
in questo grado, e siamm ciò che siamm,
certissimament è dover nost
il farci rispettar come dobbiam;
saria mancar a Noi, poi al Signor
passarci sopra, e specialment con lor.
Quanto a lor due, o malizios o sémpi
che sia el lor fall, basta così: che vadan!
Quanto agli altri, me giova che l’esempi
je faccia cauti e me ne persuadan.
Così è: Serva loro: adesso poi…
(Lillin? quietta!!)… veniamo a noi.”
La Cagnetta che fina a quell punt là
l’eva stada ona pesta indiavolada
l’ha comenzaa a fà truscia, a trepillà,
a fà intorno la frigna e l’inviziada,
e a rampegà suj gamb a don Ventura,
on pretoccol brutt brutt che fa pagura.
Don Ventura, che l’era in tra quij trii
el pussee bisognos del benefizzi,
el stava lì drizz drizz, stremii stremii,
per pagura de fass on pregiudizzi;
el sentiva a slisass quij pocch colzett,
eppur, pascienza, el stava lì quiett.
Ma la Marchesa, che con compiacenza
la dava d’oeucc a quella simpatia,
sebben che la gh’avess a la presenza
duu pret de maggior garb e polizia,
vada todos, premura per premura,
l’ha dezis el sò vôt per don Ventura.
Appenna s’è savuu dalla famiglia
che l’eva deventaa el sò cappellan,
se sbattezzaven tucc de maraviglia,
no podend concepì come on giaván,
on bacìlla d’on pret, on goff, on ciall
l’avess trovaa el secrett de deventall.
Col temp poeù s’è savuu che el gran secret
l’eva staa nient olter, finalment,
che l’avegh avuu adoss trè o quatter fett
de salamm de basletta involtaa dent
in la Risposta de Madamm Bibin
de quell’olter salamm d’on Gherardin.
Carlo Porta
°°°°°
LA ELEKTO DE LA KAPELPASTRO
Grafin’ Travasa, kun grandega kufo
laŭ modo Pompadura flororiĉa,
kies tempiojn tafta bruna pufo
ornamas per nevusa par’ postiĉa,
kun du lipharoj je tabak-koloro
atendas pastrojn en kanapa gloro.
Sed la hundin’ kuŝanta apud ŝi,
sur mola kaj novega franca ŝalo,
pikita de l’ pieda anarki’
saltas surplanken kun malbona galo
kaj, ĉambre balaante ŝale, vekas
siajn tri kropojn kiuj ŝire blekas.
Bojas kaj bojas ĝi, montrante dentojn,
sed Malakio, pastro iom arda,
malhelpigita fari komplimentojn,
pro la ĉagreno nomas ĝin bastarda
kaj antaŭ ĉiuj, kiuj ŝajnas miri,
al ĝi piedopafon volas tiri.
Ursino – kiel diras la poetoj –
vidante ke forŝtelas la ĉasisto
el ĝiaj mamoj unu el ursetoj
ja ne koleras kun pli granda tristo
ol la grafino, pala pro l’ teruro
ĉe l’ vid’ de tiu ellevita kruro.
Sed Lila, pro bonŝanco el ĉielo,
kaj ankaŭ pro la cerbo bonkvalita,
evitis baton je postaĵa celo
per plekto vosta kaj kaŭriĝ’subita:
dank’ al rimedo la ursin’ ne luktas
kaj ŝia venĝo multe sin reduktas.
Post tiu sav’, kaj Malaki-forsendo,
jam la aferoj estis pli kvietaj
kaj pendoladis pace la prebendo
super nur kvin tonsuroj servi pretaj,
kiam novega far’ kaj nova bruo
kaŭzas forpelon de alia duo.
Okazis fakte ke nia matrono,
dum ŝi inverse iras al kanapo,
por ke “in statu quondam” la persono
redecu, post la fuŝo far de l’ frapo,
sidante pezfalinta: boj’ boj’ boje,
per pugo Lilan premas ŝi, ĉifoje.
Pastroj Marteno kaj Spiridiono,
du leĝeruloj pro neni’ ridantaj,
ĥore ridegas kun eksploda tono
tiel sentaŭgaj kaj malelegantaj
ke la ĝenita moŝto elbobenas
ĉi diron, ĉar la kazo ŝin ĉagrenas:
“Mi estus supozinta ke l’ pastraro
entenus iom da edukiteco,
aŭ da konsci’ almenaŭ pri la staro,
laŭ bonaj moroj antaŭ dama deco;
sed pro l’ okazintaĵ mi eksentas
ke vi, krom esti krudaj, malprudentas.
Ĉar nin lokigis la Altego dia
en grad’ elstara, tiel ke ni statas
kiel ni statas, estas devo nia
celi respekton kiu nin rilatas.
Estus ofendi nin kaj la sinjoron
ne montri do, ĉefe kun vi, rigoron.
Pri tiuj du, naiva aŭ malica
ilia kulpo, jam sufiĉas: for!
Kaj la aliaj, ĉe la far’ indica,
iĝu prudentaj en decida hor’.
Jen… servopreta! Sed post ĉi preludo
ni venu – bona Lila – al konkludo”.
La hundineto kiu ĝis nun daŭre
sin montris pesto el deven’ diabla,
ekis vibrigi voston, ludi kaŭre,
froti, bleketi kun sinten’ afabla,
kaj grimpi krurojn de pastro Ventura,
hometo plumpa je malbel’ terura.
Ĉi pastro, inter la restantaj tri,
pleje bezonis la kapelan renton;
do firme staris kaj rezistis li
timante okazigi akcidenton:
li ŝtrumpojn sentis esti disŝirataj,
sed, paciencon! ungoj ŝajnis glataj.
Grafino Paŭla, kiu tre kompleze
okulumadis tiun simpation,
kvankam ŝi povas juĝi plenapreze
alies neton kaj situacion,
dirante “Vadan todos” findecide
ŝi voĉas por Ventura tre rapide.
Tuj ke la domaj enloĝantoj konis,
ke tiu hom’ fariĝis kapelano,
ili, pro l’ mir’ malbapti sin proponis
ne konsciante kiel ĉi cigano,
ĉi sencerbulo kaj mokinda pastro
trovis sekreton iĝi kapelpastro.
Sed poste oni sciis ke l’ sekreto
nur esti teni en la poŝo jaka
kolbasajn tranĉojn el restaĵ’ de l pleto
volvitajn en la paĝo iam kvaka
de la Respondo de Madam’ Bibin’
de l’ alia kolbaso Gerardin’ (*).
Carlo Porta, trad. Gaudenzio Pisoni
(“Literatura foiro” 1976-40)
(*) Kolbaso (nome: stultulo) Gerardin’ estis persona kontraŭulo de Porta, aŭtoro interalie de la “Respondo de Madam’ Bibin’, kie li mokis la poeton kaj romantikismon.
