Il 18 agosto è l’anniversario della morte (nel 1850) dello scrittore e drammaturgo francese Honoré de Balzac (1799-1850)

it.wikipedia.org/wiki/Honor%C3%A9_de_Balzac

Rinvio alle pagine di Wikipedia, limitandomi a trascrivere (con traduzione in italiano) un articolo apparso sulla rivista letteraria ungherese in Esperanto “Literatura Mondo” 1949-1/2, p. 29-30, a proposito della contessa polacca Ewa (Ewelina) Hańska Rzewuska (1803-1882)

fr.wikipedia.org/wiki/Ewelina_Ha%C5%84ska

che lo scrittore definiva “l’Ame inspiratrice” (l’anima ispiratrice), e i critici invece “angelo nero”.

Nota: Ewa (Ewelina) Hańska era polacca, però nacque nell’allora Impero Russo, oggi Ucraina.

Allego un francobollo francese del 1939 con il ritratto di Balzac (su bozzetto di Antonin Delzers, in base ad un dagherrotipo de Bisson); sullo sfondo si vede il titolo (“La comédie humaine” – La commedia umana) della sua opera principale.

---

Segue traduzione in italiano

 

LA “NIGRA ANĜELO” DE BALZAC

 

Estis unu el la vintraj tagoj de 1833 jaro, kiam granda franca verkisto, Balzac, ricevis enigman leteron en kiu ia nesubskribita korespondantino el la malproksima kaj mistera Ukraino plendis pri sia malfeliĉa sorto, pri senespera vivo kun maljuna edzo kaj pri siaj adorsentoj por la granda franca verkisto, poeto de virinaj koroj…

​Balzac certe ne antaŭvidis, ke tiu letero estos la komenco de grandega deksepjara korespondado, kiu finiĝos per edziĝo.

​En tiu tempo Balzac estis en la zenito de sia gloro, kaj, laŭ statistiko farita de balzakistoj, jam ricevis dekdu mil amleterojn de siaj adorantinoj. Do, la unua letero de nekonata virino ne elvokis specialan atenton de la verkisto, sed kiam venis dua, tria, kvara, Balzac ekinteresiĝis pri la korespondantino, kaj, por ekscii ŝian adreson kaj nomon, li faris la saman paŝon, kiun faras nun ĉiuj junaj homoj: li anoncis en gazetoj, ke li volus respondi al nekonata korespondantino, sed ne konas ŝian adreson kaj nomon.

​Baldaŭ li ricevis la solvon de la sekreto, sed oni povas imagi, kiel malbenis la verkisto, penante deĉifri terurajn ukrainajn nomojn, interalie la anekdote famekonatan urbon Berdycziw. Legante tian malfacile elparolatan por franco nomon, ĉu li povis antaŭvidi, ke post deksep jaroj, preskaŭ antaŭ sia morto, en la preĝejo de tiu strange sonanta urbo li ligos sian sorton kun la enigma korespondantino!

​Tuj komenciĝis multsenta korespondado, kiu donis al Balzac tiom da amo kaj feliĉo, kiom da suferoj kaj doloroj.

​La kritika literaturo pri Balzac estas grandega, ĝi egalas al tiu de Shakespeare kaj Molière. Sed la historiistoj de la franca literaturo difinis la rolon de la ukraina sinjorino en la vivo de unu el la plej grandaj francaj verkistoj, kiel rolon de “nigra anĝelo”, kaj ne ŝparis por ŝi la plej malagrablajn nomojn ĝis la moka “dinde polonaise” – pola kokino!

​El la samtempuloj la poloj ne povis pardoni al ŝi la edziniĝon al la “harkovrita” Balzac – la francoj, ke ŝi turmentis lin tiom da jaroj, kaj sep jarojn prokrastis la geedziĝfeston, kiu fine okazis preskaŭ antaŭ la morto de la verkisto. Ili eĉ decidis, ke ŝi estis “sorĉistino” kaj nur per “magio” altrenis Balzak’on en sian reton.

Sed kiu estis tiu “sorĉistino”, la virino, kiu kapablis “enretigi” faman verkiston, tedatan jam de amo kaj laŭroj?

​Sinjorino Ewa Hańska Rzewuska (tio estis ŝia nomo) en la jaro 1833, kiam komencis la korespondadon kun Balzac, estis 27-jara virino, edzino de riĉegulo-milionulo, 25 jarojn pli aĝa ol lia edzino. Ŝi devenis el la konata familio Rzewuski kaj estis fama pri sia intelekto, beleco kaj fiereco. Pri la virinoj de tiu familio oni diris, ke ili havas “koron en la kapo”. Multaj anoj de tiu familio estis notitaj en la pola historio. El ŝiaj ses gefratoj, ŝia fratino, Karolina Rzewuska Sobańska estis fama ne nur en Polujo, sed ankaŭ en Francujo, kie ŝi, jam kiel s-ino Lacroix, gvidis unu el la plej konataj literaturaj “salonoj”, kiu, kiel oni konfesis, preskaŭ egalis al la salono de la fama sinjorino Juliette Récamier. Pri s-ino Sobańska pensis Adam Mickiewicz, kiam li verkis la konatan versaĵon: “Mia karesulino”, kaj Chopin famigis ŝin tra la mondo, komponinte al ŝi belan muzikon.

​La anoj de tiu familio, malgraŭ ke ili estis neordinaraj kaj talentaj, estis kondamnitaj al malfeliĉo. La familia legendo rakontis, ke la malfeliĉo estis kaŭzita de malbeno de la unua pra-familiano, kiu, enmurigita en la kastelturon de sia filo, ĵetis la malbenon sur lian idaron.

​Ĉu sinjorino Hańska estis bela?

​Unu el la samtempuloj, kiu vidis ŝin jam en Francujo, rakontis, ke ŝi, malgraŭ sia iom dika figuro, estis bela virino: miraklaj manoj, delikata kaj klara haŭto, “nebulitaj”okuloj, voluptemaj lipoj kaj kapo ĉirkŭata de bukloj laŭ la “angla maniero”.

​La geamantoj intervidiĝis malofte dum tiuj deksep jaroj, antaŭ ilia geedziĝo.

​Jam estis ebla por ŝi la geedziĝo kun Balzac, sed sinjorino Hańska prokrastis ĝin. La kaŭzo (aŭ preteksto?) estis: neceseco de aranĝo de heredaĵo. Tion ne povis pardoni al ŝi la francaj historiistoj de literaturo! Sed unu franca balzakisto, Sro Marcel Bouteron, klarigis la aferon: en tiu tempo riĉa heredantino-polino havis multajn malhelpojn.

Kontraŭ ĉiuj riproĉoj ŝi defendas sin en la leteroj al sia frato: se mi volus, ŝi skribis, rompi la vivon de fama verkisto, mi farus krimon, kiun neniu al mi pardonus.

​Ĉiuokaze Balzac neniam faris similajn riproĉojn. Kontraŭe, li substrekis, ke sinjorino Hańska estis al li “l’Ame inspiratrice” – la animo lin inspiranta – kaj estas konate, ke la rakonto de Balzac “Modeste Mignon” (Modesta Mignon) estis inspirita de sinjorino Hańska. Estis ankaŭ konstatite, ke ŝi inspiris Balzac kaj estis lia perantino dum lia studado de verkoj de Emanuel Swedenborg.

​El ĉiuj leteroj de sinjorino Hańska rigardas la virino, kiu humile kaj kviete fariĝis la servantino de sia sorto kaj malgraŭ siaj kulpoj ŝi restis ĉiam fidela al la idealo de sia vivo.

Roman Sakowicz

(“Literatura Mondo” 1949-1/2, p. 29-30)

 

°°°°°

 

L’«ANGELO NERO» DI BALZAC

 

Era una delle giornate invernali del 1833, quando un grande scrittore francese, Balzac, ricevette una enigmatica lettera in cui una corrispondente che non si firmava, dalla lontana e misteriosa Ucraina, si lamentava della sua sorte infelice, di una vita senza speranza con un vecchio marito, e dei suoi sentimenti di ammirazione per il grande scrittore, poeta dei cuori femminili…

​Balzac certamente non previde che quella lettera sarebbe stato l’inizio di una enorme corrispondenza durata diciassette anni, che si sarebbe conclusa con il matrimonio.

​A quel tempo Balzac era allo zenit della sua gloria, e, secondo una statistica fatta dagli studiosi di Balzac, aveva già ricevuto dodicimila lettere d’amore dalle sue ammiratrici. Dunque, la prima lettera di una sconosciuta non destò una speciale attenzione dello scrittore, ma quando venne una seconda, una terza, una quarta, Balzac cominciò ad interessarsi della corrispondente, e per conoscerne indirizzo e nome fece lo stesso passo che fanno adesso i giovani: mise un annuncio sui giornali, che avrebbe voluto rispondere ad una corrispondente sconosciuta, ma non ne conosceva indirizzo e nome.

​Presto ricevette la soluzione del segreto, ma si può immaginare come abbia imprecato lo scrittore nel fare fatica a decifrare terribili nomi ucraini, tra l’altro la città di Berdycziw, passata in proverbio. Nel leggere quel nome difficile da pronunciare per un francese, non poteva prevedere che diciassette anni dopo, quasi in punto di morte, in una chiesa di quella città dal nome strano avrebbe legato la sua sorte alla enigmatica corrispondente!

​Subito incominciò una corrispondenza densa di sentimenti, che dette a Balzac tanto amore e felicità quanto sofferenze e dolori.

​La letteratura critica su Balzac è enorme, eguaglia quella di Shakespeare e Molière. Ma gli storici della letteratura francese hanno definito il ruolo della signora ucraina nella vita di uno dei più grandi scrittori francesi come il ruolo di un “angelo nero”, e non le hanno risparmiato i nomi più sgradevoli fino all’irridente “dinde polonaise” –  tacchina polacca!

​Dei contemporanei, i polacchi non potevano perdonarle il matrimonio con il “capellone” Balzac – i francesi, che lo aveva tormentato per così tanti anni, e per sette anni aveva rinviato la cerimonia di nozze, che alla fine ebbe luogo poco prima della morte dello scrittore. Essi stabilirono perfino che era una “strega”, e che soltanto con la “magia” aveva attirato Balzac nella sua rete.

Ma chi era questa “strega”, la donna che riuscì a “irretire” il famoso scrittore, ormai sazio di amore e di allori? La signora Ewa Hańska Rzewuska (questo era il suo nome) nel 1833, quando iniziò la corrispondenza con Balzac, era una donna di 27 anni, moglie di un ricchissimo milionario, che aveva 25 anni più della moglie. Lei proveniva dalla nota famiglia Rzewuski ed era famosa per la sua intelligenza, bellezza e fierezza. Delle donne di quella famiglia si diceva che avevano “il cuore nella testa”. Molti membri di quella famiglia erano distinti nella storia polacca. Dei suoi sei fratelli e sorelle, la sorella, Karolina Rzewuska Sobańska, era famosa non solo in Polonia, ma anche in Francia, dove, come Madame Lacroix, guidava uno dei più noti “salotti” letterari, che, come si ammetteva, quasi eguagliava il salotto della famosa Madame Juliette Récamier. A Madame Sobańska pensava Adam Mickiewicz, quando scrisse la nota poesia: “Mia cara”, e Chopin la rese famosa nel mondo, componendo per lei bella musica.

​I membri di quella famiglia, pur essendo straordinari e dotati di talento, erano condannati all’infelicità. La leggenda di famiglia raccontava che l’infelicità era causata dalla maledizione del primo antenato, il quale, murato dal figlio nella torre del castello, aveva lanciato la maledizione sulla sua discendenza.

​Era bella Madame Hańska?

​Uno dei contemporanei, che la vide ormai in Francia, raccontò che, malgrando la figura un po’ rotondetta, era una bella donna: mani miracolose, pelle delicata e chiara, occhi “nebbiosi”, labbra voluttuose e testa circondata da riccioli “all’inglese”.

​Gli amanti si videro raramente in quei diciassette anni prima del matrimonio.

​Ormai era per lei possibile il matrimonio con Balzac, ma Madame Hańska lo rinviava. Il motivo (o la scusa?) era la necessità di sistemare l’eredità. Questo non glielo hanno potuto perdonare gli storici francesi della letteratura! Ma uno studioso francese di Balzac, Marcel Bouteron, ha chiarito la cosa: a quel tempo una ricca ereditiera polacca aveva molti ostacoli.

Contro questi rimproveri lei si difende nelle lettere al fratello: se volessi, scrisse, rompere la vita di un famoso scrittore, commetterei un delitto che nessuno mi perdonerebbe.

​Ad ogni modo, Balzac non mosse mai simili rimproveri. Al contrario, sottolineò che Madame Hańska era per lui “l’Ame inspiratrice” – l’anima ispiratrice – ed è noto che il racconto di Balzac “Modeste Mignon” (Modesta Mignon) fu ispirato da Madame Hańska. È stato anche notato che ha ispirato Balzac ed è stata sua mediatrice nello studio delle opere di Emanuel Swedenborg.

​Da tutte le lettere di Madame appare la donna che umilmente e quietamente si rese schiava del suo destino, e malgrado le sue colpe rimase sempre fedele all’ideale della sua vita.

Roman Sakowicz, trad. Antonio De Salvo

(“Literatura Mondo” 1949-1/2, p. 29-30)