Nell’ottobre 1818 Giacomo Leopardi (1798-1837)
www.bitoteko.it/esperanto-vivo/2018/06/29/giacomo-leopardi/
avendo appreso che (alla buonora!) si intendeva erigere a Firenze un monumento in onore di Dante Alighieri (1265-1321)
it.wikipedia.org/wiki/Dante_Alighieri
compose in una decina di giorni una poesia di ben 200 versi, intitolata “Sopra il monumento di Dante che si preparava in Firenze”.
it.wikipedia.org/wiki/Sopra_il_monumento_di_Dante
Si tratta di un appassionato e nostalgico invito agli italiani ad uscire dalla mediocrità del presente e rinnovare la grandezza del passato: poesia civile, di forte impegno, molto diversa dai componimenti ai quali siamo abituati in Leopardi (per la verità, preferisco ad esempio il Leopardi delle “Ricordanze”); oltre tutto, il linguaggio adoperato è di non facile comprensione al lettore odierno.
Tanto più, quindi, desta ammirazione l’abilità con la quale anche questa poesia è stata tradotta in Esperanto da Nicolino Rossi, nel libro del 2012 che raccoglie letraduzioni di tutti i Canti di Leopardi.
Trascrivo il testo in Esperanto (l’originale in italiano può essere letto su
it.wikisource.org/wiki/Canzoni_(1818)/Sul_monumento_di_Dante_che_si_prepara_in_Firenze ),
ed allego due immagini del monumento fiorentino a Dante: la prima, da una vecchia cartolina, mostra come il monumento era collocato all’origine al centro della piazza Santa Croce; la seconda, elaborata dal web, presenta la statua così com’è adesso, spostata su un angolo della piazza (prima per adibire la piazza a parcheggio, poi per consentire lo svolgimento di cerimonie e feste pubbliche).
Questo è, probabilmente, l’ultimo “sgarbo” di Firenze al suo più illustre cittadino; d’altra parte, non c’è da meravigliarsi, se si considera che tra Firenze e Dante non correva buon sangue: il monumento fiorentino fu inaugurato soltanto nel 1865, quasi mezzo secolo dopo la prima manifestazione di intenzione, e grazie ad una pubblica sottoscrizione nazionale; e Dante, prendendo le distanze dalla sua città natale che lo aveva esiliato, pose all’inizio della sua “Commedia” questa frase: “Incipit Comoedia Dantis Alagherii, florentini natione, non moribus” (Incomincia la Commedia di Dante Alighieri, fiorentino di nascita, non di costumi).
II
PRI LA MONUMENTO AL DANTO
(TIAM PREPARATA EN FLORENCO)
Kvankam popolojn niajn
paco blankaflugile kunen tiras,
ne senligiĝos laĉe
de l’ antikva dormem’ l’ italoj piaj
5se al patrinekzemplaj oldepokoj
ĉi land’ fatala jam ne sin inspiras.
Karu, ho Italio,
al vi honori l’ famajn forpasintojn,
ĉar de tiaj vidvas nun l’ italaj lokoj,
10nek tie estas kiun vi honoru.
Rigardu retren, ho mia patrio,
al ĉi sennombra svarm’ de nemortintoj,
kaj pri vi mem koleru kaj priploru,
ĉar sen koler’ jam estas dolor’ stulta:
15vin turnu, pri vi hontu en skufaro
kaj vin trapiku, multa,
la pens’ pri niaj avoj kaj l’ idaro.
Pro aero, pro kler’, lingva diverso
tra la toskana ter’ serĉante iris
20la gasto dezirplena,
kie kuŝas la vir’ per kies verso
jam ne plu solas bardo Meonia.
Kaj, ho honteg’, li miris,
ke ne nur cindro frida, osta hirto
25ekzile plu kuŝforas
post la funebra tag’ sub ter’ alia,
sed eĉ ne staras ŝtono viamure,
Florenco, al la vir’ pro kies virto
homaro vin honoras.
30Vi piuloj, pro kiuj pekon nure
tristege hontan lavos for ĉi lando!
Ĉi bela verko amon redisdonas,
afabla prodobando,
en ajna brusto patrujam’ resonas.
35Itali-amo, karaj,
amo por ĉi mizera vin ekspronu,
por kiu kompat’ mortis
en ĉiu brusto jam, ke nur amaraj
tagoj, post la seren’, aperis fate.
40Ardon aldonu kaj la verkon kronu
mizerikordo, filoj,
kaj mornon, penon pro dolor’ senlima
per kiu vangojn banas ŝi larmglate.
Sed mi per kia vers’ ornami devas
45vin, al kiuj ne tiom la konsiloj,
sed de l’ geni’ kaj de la man’ sublima
artoj kaj virtoj daŭran famon levas
montritaj en la dolĉa entrepreno?
Kiajn mi versojn sendu, ke en koro,
50en arda spirit-eno
nova fajrero iĝu kromvaloro?
Vin priinspiros temo ĉi altega
kaj sent’ intensa premos vian sinon.
Kiu diros l’ tumulton
55de via sving’ kaj amo ĉionrega?
Kiu priskribos trajtojn mirajn tiom?
Kiu l’ okulan glimon?
Mortal-voĉo ĉu povas di-elitan
aĵon pripentri sama?
60Forestu jam, anim’ profana. Kiom
larmoj al nobla ŝton’ Itali’ gardas!
Kiel disfalos? Kiel tempronĝita
estos ĉi glor’, kiama?
Vi, dank’ al kiuj mavo nia fartas
65pli dolĉe, plu vivadas, artoj diaj,
konsol’ al niaj gentoj mizersortaj,
ĉe l’ ruboj Italiaj,
l’italajn virtojn pricelebre fortaj.
Jen ankaŭ mi sopira
70honori nian panjon dolorantan,
portas kion mi licas,
kaj miksas kanton kun art’ via brila,
sidante kie vi marmoron knedas.
Ho de l’ metrik’ etruska patro kanta,
75se pri afero tera,
se pri ĉi tiu, kiun vi glorumis
iu novaĵ’ al viaj sferoj pledas,
mi scias ja, ke vi nul ĝojon sentas,
ke malpli firmaj ol vakso, sablo era,
80kontraŭ la famo, kiu vin postlumis,
‘stas bronzoj kaj marmoroj; kaj el mensoj
niaj se jam vi falis, falos plue,
kresku, se povas, nia mav’ terura
kaj en fisorto skue
85ploru gent’ via monde plu obskura.
Sed ne por vi, por tiuj ĉi vi ĝoju,
povra Patruj’ via, se por l’ instruo
iam de la prapatroj
al filoj dormaj kaj malsanaj voju
90valor’ tioma, por rigarda soro.
Ve, pro kia fidetruo
vi vidas afliktita tiun inon,
kiu vin alsalutas,
vin reirintan al paradiza foro!
95Hodiaŭ tia, kia ŝin vi vidas,
estis ŝi tiam damo kaj reĝino.
Mizer’ ŝin persekutas
kia vi, mire, eĉ neniam fidas.
Mutas pri l’ malamikoj, krom doloro,
100mi, sed ne pri la nuna plej vundŝira,
pro kiu jam l’ angoro
de patruj’ via sojlas mortospira.
Beata vi, ĉar fato
ĉe horor’ tia ne kondamnis vivi;
105ĉar vi ne vidis brake
l’ italedzinon ĉe l’ barbarsoldato;
ne prirabi, ne fuŝi urbe, rure
la malamikan spadon, hordon drivi;
ne de l’ geni’ itala
110trenitaj l’ artverkaĵojn al terura
servuto trans la Alpoj, ne per plure
da ĉaroj bari l’ vojon doloranta;
ne l’aspran volon kaj regnaron ŝtalan:
vi ne aŭdis l’ ofendojn, la malpuran
115voĉon de la liber’ nur primokanta
ĉe l’ son’ de la katenoj kaj skurĝbruloj.
Kiu sen pen’? Sufer’ kiomis? Kion
lasis sen tuŝ’ mavuloj?
Kiun templon, altaron, agmalpion?
120Kial ni venis al ĉi tempmalhelo?
Kial naskiĝon donis kaj pli frua
ne donis vi la morton,
acerba fato? Ĉar al fremd-kruelo,
vidante sklava ino nian damon
125kaj de raspil’ ŝirĝua
ronĝata ŝian virton, nul stimulo,
neniu konsolvorto
la ŝin vundantan akre dolorflamon
ĉiel mildigi puŝis nealtruda.
130Ve, ne ĉi sangon nian, nek vivbrulon
vi havis, kara; morto
ne min kaptis pro via sorto kruda.
Abundas pense korkoler, korpio:
batalis ni ĝis ofta mortofalo:
135sed ne por Italio
mortonta; ja por ŝia tiranaro.
Patro, se vi ne spitas,
ŝanĝitas vi de kiam vi surteris.
Mortadis tra la vastaj
140dezertoj rusaj, kiuj ne meritas,
italaj prodoj; ilin la ĉielo,
homoj kaj bestoj per milit’ konkeris.
Mortfalis ili plore,
duonvestitaj, feblaj kun sangvundoj,
145kaj litis al la korpoj lacaj gelo.
Tiam, kiam trasiris ilin bestaj
suferoj, pri l’ patrio dolĉmemore
jen diris: ho, nek ventoj, nek inundoj
mortigu nin sed ŝtalo, kaj pro l’ bono
150via, patrio nia. De vi foraj,
kiam al ni juneco plej alridas,
ĉe l’ tuta mond’ ignoraj,
ni mortas por popol’, kiu vin cidas.
Pri l’ plend’ ilia nur dezerta nordo
155atestas kaj arbaroj siblavente.
Tiel morton alvenis
ili kaj la kadavrojn sur la bordo
neglektitajn de ĉi lokoj neĝmaraj
ŝiris bestaro dente;
160kaj estos la nomo de la noble fortaj
ĉiam egale tia
kun tiu de l’ timemaj. Viroj karaj,
kvankam senfinas via sortteruro,
trovu vi pacon; vin konsolaj vortaj
165trafu, ĉar ne alian
vi havos en ĉi temp’ kaj dum futuro.
Sine de via tuta korĉagreno
ripozu, de ĉi in’ ververaj filoj,
al ŝia suferĉeno
170la via nur samgradas per similoj.
Pri vi jam ne ekplendas
via patrio, sed pri kiu puŝis
vin lukti kontraŭ ŝi,
tiom, ke ŝi amare daŭre sendas
175al via ploro sian larmofluon.
Se pri ŝi, kiu ĉiun gloron tuŝis,
naskiĝus kompatflamo
kore de filoj ŝiaj, kiu lanta
pri tiom sombra kaj profunda truo
180ŝin laca pentrus! Ho spirit’ honora
diru: pri Itali’ ĉu mortis amo?
Ĉu la bruliga flam’ estas mortanta?
diru: ĉu ne verdiĝos mirto glora
per kiu mildis nia mavfantomo?
185Ĉu niaj kronoj falis dis aparte?
Ĉu ne ekestos homo,
kiu vin alsimilos ajnaparte?
Ĉu mortis ni eterne? Kaj ĉu l’ honto
nia ne havos finon?
190Kaj dum vivanta vagos mi en rondo,
vin turnu al prapatroj, gento misa,
rigardu ĉi ruinon
kaj l’ verkojn, la pentraĵojn kaj la templojn;
pensu pri l’ grund’ premata; veka faru
195vin, se povas, lum’ de tiaj ekzemploj,
kial senmov’? Ekstaru.
Ne licas vivkorupto, nek pli firmas
de noblaj koroj ĉi patrin’ kaj skolo:
se la kadavrojn ŝirmas,
200prefere restu ŝi vidvin’ en solo.
Giacomo Leopardi, trad. Nicolino Rossi
(el “Kantoj”, 2012, p. 43-47)
