Oggi presento una delle più belle ed antiche canzoni napoletane, “Fenesta ca lucive” (Finestra che eri illuminata):
Gino Bechi
Enrico Caruso
Roberto Murolo
È una romanza di autore sostanzialmente ignoto, le cui origini sono avvolte nel mistero: non solo non si conosce il suo vero autore, ma anche si dubita se sia una storia vera, e se sia nata veramente a Napoli oppure in un’altra zona dell’Italia meridionale: il dialetto non è propriamente napoletano, ma piuttosto dell’Irpinia
www.bitoteko.it/esperanto-vivo/eo/2017/11/23/terremoto-dellirpinia/ ;
forse la canzone è giunta a Napoli, attraverso i cantastorie, dalla Sicilia, e potrebbe essere collegata con la tragica vicenda della Baronessa di Carini presso Palermo (Laura Lanza di Trabia, 1529-1563), uccisa dal padre per vendicare un amore illecito
it.wikipedia.org/wiki/Laura_Lanza
La canzone fu pubblicata a Napoli nel 1842, con attribuzione delle parole a Giulio Genoino e della musica a Guglielmo (Guillaume) Cottrau (1797-1847)
it.wikipedia.org/wiki/Guglielmo_Cottrau ;
ma non c’è da fare affidamento, perché Guglielmo Cottrau e suo figlio Teodoro si attribuirono moltissime canzoni di origine popolare, ad esempio “Santa Lucia”
Secondo alcuni, la musica sarebbe addirittura di Vincenzo Bellini (1801-1835)
it.wikipedia.org/wiki/Vincenzo_Bellini
eo.wikipedia.org/wiki/Vincenzo_Bellini
Pier Paolo Pasolini
con un plateale anacronismo, utilizzò “Fenesta ca lucive” nel film “Decameron”, facendola cantare a Franco Citti nella trasposizione della prima novella della prima giornata (“Ser Cepperello con una falsa confessione inganna uno santo frate, e muorsi; ed essendo stato un pessimo uomo in vita, è morto reputato per santo e chiamato san Ciappelletto”): www.youtube.com/watch?v=-HWz9IhpKKk
Pasolini, che evidentemente amava molto questa canzone, la utilizzò anche nei film “Accattone” e “I Racconti di Canterbury” (Canterbury Tales, da Geoffrey Chaucer).
Trascrivo la canzone, in napoletano e in tre versioni in Esperanto (due di Karl Vanselow ed una di Luigi Minnaja); secondo “L’Esperanto” 1932-1, p. 4 (“Anche la immortale canzone napoletana “Fenesta che lucive” fu tradotta in Esperanto dall’Avvocato Raffaele Bagnulo”)
it.wikipedia.org/wiki/Raffaele_Bagnulo
eo.wikipedia.org/wiki/Raffaele_Bagnulo
ne fu fatta anche un’altra traduzione, ma non ne è rimasta traccia.
Allego la prima pagina dello spartito della canzone.
FENESTA CA LUCIVE
Fenesta ca lucive e mo nun luce…
sign’è ca nénna mia stace malata…
S’affaccia la surella e mme lu dice:
Nennélla toja è morta e s’è atterrata…
Chiagneva sempe ca durmeva sola,
mo dorme co’ li muorte accompagnata…
Va’ dint’’a cchiesa, e scuopre lu tavuto:
vide nennélla toja comm’è tornata…
Da chella vocca ca n’ascéano sciure,
mo n’esceno li vierme… Oh! che piatate!
Zi parrocchiano mio, ábbece cura:
na lampa sempe tienece allummata…
Addio fenesta, rèstate ‘nzerrata
ca nénna mia mo nun se pò affacciare…
Io cchiù nun passarraggio pe’ ‘sta strata:
vaco a lo camposanto a passìare!
‘Nzino a lo juorno ca la morte ‘ngrata,
mme face nénna mia ire a trovare!..
ELTOMBA SALUTO
Fenestro kara, ne plu lumigata,
sopire mi rigardas vin vespere.
Ne plu en vi sin montras la amata,
ĉar Nina miakuŝas tombo-tere.
Ŝi ploris, ĉar ŝi dormi sola devis,
do Dio ŝin al la anĝeloj levis.
En la tombeja paco kaj trankvilo
konsolon serĉas mi. Jen: rava floro
min salutanta kun radia brilo
elkreskis el eltomba ŝia koro.
Kaj pli kaj pli ekfloras ĝiaj ĉarmoj,
ju pli sur ilin gutas miaj larmoj.
Trad. Karl Vanselow
(“L’Esperanto” 1936-3/4, aprilo 1936, p. 3)
ELTOMBA SALUTO
Fenestro kara ne plu lumigata,
vespero preterpasa kaj vespero,
ne plu en vi sin montras la amata,
ĉar Nina kuŝas en la tomba tero.
Ŝi ploris, ĉar ŝi esti sola devis,
do, Dio ŝin al la anĝeloj levis.
En la tombeja paco kaj trankvilo
konsolon serĉas mi. Jen rava floro
min salutanta kun radia brilo
elkreskis el eltomba ŝia koro.
Kaj pli kaj pli ekfloras ĝiaj ĉarmoj
ju pli sur ilin gutas miaj larmoj.
Trad. Karl Vanselow
FENESTRO KIU BRILIS
www.cinquantini.it/esperant/kantoj/napolaj.html#FENESTRO%20KIU%20BRILIS
Fenestro kiu brilis kaj ne brilas
ĉu mia amatin’ ne fartas bone?
Al mi fratino ŝia triste diras:
“Ŝi mortis kaj nun kuŝas tomboŝtone.
Ŝi ploris ĉiam ĉar ŝi dormis sola,
kun la mortintoj nun ŝi dormas kune!”.
Fermita restu nun, fenestr’ amata,
ĉar ŝin en plu montriĝos ĉe l’ kurteno;
mi ne plu paŝos laŭ ĉi tiu strato:
mi iros al tombejo por promeni,
ĝis tago, kiam morto senkompata
ebligos min al amatino veni.
Trad. Luigi Minnaja
