Il 3 marzo 2018 ricorre il 100° anniversario del Trattato di pace stipulato a Brest-Litovsk (che oggi si chiama Brést ed è in Bielorussia)
it.wikipedia.org/wiki/Trattato_di_Brest-Litovsk
eo.wikipedia.org/wiki/Traktato_de_Brest-Litovsk
tra le cosiddette “Potenze Centrali” (Impero Tedesco, Impero Austro-Ungarico, Impero Ottomano, Bulgaria) e l’Impero Russo, che di lì a poco (10 luglio 1918) sarebbe divenuto Unione Sovietica (URSS), come sviluppo della “Rivoluzione di ottobre” (in realtà, del 7 novembre 1917, secondo il calendario gregoriano).
Il Trattato, che pose fine alla prima guerra mondiale sul fronte orientale, non fu poi riconosciuto dalle Potenze della cosiddetta “Entente” (Intesa), alla fine vincitrici (Gran Bretagna, Francia, Italia e Stati Uniti d’America), che lo misero nel nulla con il Trattato di Versailles (28 giugno 1919)
it.wikipedia.org/wiki/Trattato_di_Versailles_(1919)
eo.wikipedia.org/wiki/Traktato_de_Versajlo
(N. B.: Germania, Austria ed Ungheria non parteciparono alla Conferenza di pace, ma si limitarono a firmare il Trattato finale il 28 giugno 1919, dopo che i vincitori minacciarono di riprendere le ostilità; gli Stati Uniti d’America non ratificarono mai il trattato di Versailles).
Fin dal novembre 1917, i nuovi dirigenti russi (in particolare Lenin
it.wikipedia.org/wiki/Lenin
eo.wikipedia.org/wiki/Lenin
che sperava in una imminente rivoluzione proletaria mondiale) proposero a tutti i belligeranti un armistizio generale, allo scopo di giungere ad una pace “giusta e democratica”. Soltanto la Germania rispose, per cui la Russia intraprese con essa la negoziazione di un armistizio e di una pace separata.
Le condizioni di pace imposte dalla Germania erano pesantissime, e non rispondevano certo alle caratteristiche di una pace “giusta e democratica”; per questo motivo, i dirigenti russi si divisero sulla decisione da adottare: la sinistra rivoluzionaria era per continuare la guerra ad oltranza, facendo appello alle masse proletarie dei paesi occidentali affinché ponessero fine all’aggressione imperialista; Lev Trotsky (Trotzky, Trockij)
it.wikipedia.org/wiki/Lev_Trockij
eo.wikipedia.org/wiki/Lev_Trockij
pur contrario alle condizioni imposte dalla Germania per giungere alla pace, era per un rifiuto unilaterale della Russia di continuare la guerra; Lenin, invece, riteneva che il trattato di pace dovesse essere firmato ad ogni costo, per diversi motivi: perché era assolutamente necessario smobilitare dieci milioni di soldati, facendo tornare gli uomini ai lavori dei campi ed alle fabbriche; perché era a rischio la stessa rivoluzione; e perché nel frattempo, il 25 gennaio 1918, l’Ucraina si era proclamata indipendente, sostenuta dai tedeschi (seguì un lungo periodo di caos e di guerra civile, finché nel 1922 l’Ucraina entrò a far parte dell’URSS).
In un primo tempo prevalse la tesi di Trotsky; ma in risposta alla decisione russa di smettere di combattere, la Germania riprese le ostilità, sfondando le linee russe.
In una situazione disperata, Lenin si impose, e si addivenne alla pace, però a condizioni ancora più pesanti ed umilianti delle precedenti: pagamento di un cospicuo risarcimento per i danni di guerra e per la nazionalizzazione delle proprietà straniere; perdita della Polonia Orientale, della Lituania, della Curlandia, della Livonia, dell’Estonia, della Finlandia; conferma dell’indipendenza dell’Ucraina; restituzione all’Impero ottomano dei territori transcaucasici acquisiti con la guerra russo-turca del 1877-1878. In totale, la Russia perse il 32% della popolazione, un terzo delle ferrovie, il 73% dei minerali ferrosi, l’89% del carbone, 5.000 fabbriche.
La Germania si presentò come liberatrice dalla dominazione russa di Bielorussia, parte della Polonia, Finlandia, Estonia, Lettonia e Lituania (oltre che dell’Ucraina).
Nella pratica, sebbene il Trattato affermasse che “Germania e Austria-Ungheria intendono determinare il futuro destino di questi territori in accordo con le loro popolazioni”, con il Trattato di Brest-Litovsk e le vicende successive ci fu soltanto la sostituzione di un padrone con un altro, perché quei territori o furono annessi alla Germania, oppure continuarono ad essere occupati dalla Germania, oppure furono posti di fatto sotto il protettorato della Germania, mediante governi più o meno fantoccio favorevoli alla Germania o addirittura sostenuti direttamente dalla truppe tedesche.
Trascrivo un parziale estratto dal bollettino ufficiale tedesco in Esperanto “Internacia Bulteno” 1918-5 (maggio 1918), che rappresenta la situazione politico-militare nei primi mesi del 1918, ed allego:
– l’annullo speciale polacco del 7 giugno 1970, con testo in Esperanto, per la mostra filatelica in occasione del 100° anniversario della nascita di Lenin; l’annullo è applicato sul francobollo del 1962 in onore dello stesso Lenin;
– la busta di una lettera spedita l’11 aprile 1979 da Kiev, capitale dell’Ucraina (all’epoca, sovietica).
Parolado de l’ germanimperia kanceliero Dro grafo von Hertling en Reichstag la 25an de Februaro 1918
………
Nia militcelo de komenco estis la defendo de l’ patrolando, la konservado de nia teritoria netuŝebleco kaj la libereco de nia ekonomia evoluo laŭ ĉiuj direktoj. (Tre prave!) Nia militado, eĉ tie, kie ĝi devas agi atakante, laŭ sia celo estas defenda; mi akcentas tion ĝuste nun kun speciala energio, por ne lasi ekesti miskomprenojn pri niaj agadoj en oriento. Post la ĉesigo de la pacintertraktoj flanke de la rusa delegacio la 10an de nuna monato ni havis liberan manon kontraŭ Ruslando. La sep tagojn post tiu ĉesigo komencita antaŭenmarŝo de niaj trupoj havis nur la celon, certigi al ni la fruktojn de la paco farita kun Ukraino. Konkertendencoj neniel estis destinantaj. Subtenataj ni estis ĉe tio per la helpkrio de Ukraino, subteni ĝin en la ordigo de ĝia juna ŝtato kontraŭ la malhelpoj entreprenitaj de la bolŝevistoj. Se al tio pluaj militistaj agadoj aliĝas sur aliaj teritorioj, pri ili la sama validas; ili nepre ne havas konkercelojn (Brave!); ili okazas ekskluzive pro la urĝaj petoj kaj prezentoj de la loĝantaroj, ŝirmi ilin kontraŭ la kruelaĵoj kaj detruoj de la ruĝa gvardio kaj de aliaj bandoj; ili estas do helparanĝoj entreprenitaj en la nomo de humaneco kaj ne devas havi alian karakteron. Estas nia tasko, krei trankvilon kaj ordon en la intereso de la pacema loĝantaro; ni ne pensas pri tio, eble eniĝi en Estlando aŭ Livlando (Aŭskultu, aŭskultu! maldekstre), sed havas nur la deziron, post la milito vivi en bona, amike-najbara interrilato kun la tie ekestantaj ŝtataj formaĵoj. (Brave! maldekstre) Pri Kurlando kaj Litovio mi ne bezonas ion diri hodiaŭ; nia tasko estas, havigi al la loĝantaroj de tiuj landoj organojn de ilia memdestino kaj memadministrado aŭ plifortigi la jam en konstruo troviĝantajn. (Tre prave!) Al la plua evoluo ni vidas renkonte kun trankvilo.
Sed la militista agado en oriento rezultigis sukceson multe superantan komence intencitan, de mi ĵus diritan celon. La unu ja jam estas konata de la sinjoroj el la sciigoj faritaj de sinjoro la ŝtatsekretario por eksteraj aferoj, ke s-ro Trotzki per radiotelegramo, kiun tuj sekvis la skriba certigo, deklaris sin preta, denove komenci la interrompitajn pacintertraktojn. Niaflanke tuj estas respondite per transsendo de niaj packondiĉoj en formo de ultimato. Hieraŭ – kaj tio estas la altĝojiga komuniko, kiun mi, sinjoroj, estas faronta al vi – la sciigo alvenis, ke la Petersburg-a registaro akceptis niajn packondiĉojn (Aŭskultu, aŭskultu! kaj vigla aplaŭdo) kaj eksendis reprezentantojn al Brest-Litovsk por pluaj intertraktoj. Laŭ tio ankaŭ la germanaj delegitoj hieraŭ vespere tien vojaĝis. Eble, ke pri detaloj ankoraŭ estas disputate, sed la ĉefafero estas atingita. La pacvolo de rusa flanko eksprese estas vidigita. Niaj kondiĉoj estas akceptitaj, la paciĝo post plej mallonga tempo okazos.
Eble neniam en la historio la sentenco de Aristoteles, ke ni devas decidiĝi por la milito pro la paco, trovis tiel brilan aprobon. (Tre prave!) Por certigi la fruktojn de nia paco kun Ukraino, nia arme-estraro tiris la glavon; la paco kun Ruslando estas la rezulto. (Forta aplaŭdo) La ĝojon pri tio ni ne volas lasi malfortigi al ni eĉ per la ĉiam denove tra la mondo irantaj malsaĝaj kaj incitantaj radiotelegramoj.
………..
Se mi en tiu ĉi interrilato diras parolon pri Polujo, pri kiu en lasta tempo Entente kaj ankaŭ s- ro Wilson laŭŝajne tute precipe interesiĝas, la lando, kiel oni scias, estas liberigita per la kunigitaj fortoj de Germanujo kaj Aŭstrio-Hungarujo el la premega dependeco de la cara Ruslando, kun la intenco, vivigi memstaran ŝtaton, kiu en la ne malhelpata evoluo de sia nacia kulturo fariĝu samtempe pilastro por la paco de Eŭropo. La ŝtatjura problemo en pli malvasta senco, la demando, kiun konstitucion la nova ŝtato ricevos, kompreneble ne tuj povis esti decidata kaj ankoraŭ nun troviĝas en la stato de detalaj interkonsiliĝoj inter la tri partoprenantaj landoj. Al la kelkspecaj malfacilaĵoj, ĉe tio venkotaj, malfacilaĵoj, speciale sur ekonomia teritorio, per la katastrofo de malnova Ruslando alvenis ankoraŭ la nova, kiu rezultas el la limigo de nova ŝtato kontraŭ la najbaraj rusaj teritorioj. Pro tiu ĉi kaŭzo la konatiĝo de l’ paco kun Ukraino en la unua momento elvokis grandan maltrankviliĝon en Polujo. Sed mi esperas, ke kun bona volo sukcesos, atingi kun justa konsidero de la etnografiaj cirkonstancoj kompromison de la pretendoj. La sciigita intenco, fari en ĉi tiu direkto seriozan provon, ankaŭ jam nun kondukis al granda trankviliĝo en polaj rondoj, kion mi konstatas kun kontentiĝo. De germana flanko ĉe reguligo de la limproblemoj estos postulata nur la pro militistaj kaŭzoj necesega.
Kiel vi, sinjoroj, elprenis el la donitaj elmontroj, la ŝanco pri la paco ĉe la tuta orientfronto de la Baltika Maro ĝis la Nigra Maro ŝoviĝis en kapteblan proksimecon (Brave!), kaj la mondo trosatigita de la milito, precipe ankaŭ en la neŭtralaj landoj, sin demandas en febra streĉo, ĉu per tio ankaŭ la eniro en la ĝeneralan pacon estas malfermita. Sed ankoraŭ la gvidantoj de Entente en Anglujo, Francujo kaj ltalujo laŭŝajne estas plene malinklinaj, aŭskulti la voĉon de la prudento kaj humaneco.
……..
Entente batalas por la akiro de aŭstri-hungaraj teritorioj per ltalujo. Se oni en Italujo por tio eltrovis la belajn parolojn pri la sanktaj aspiradoj, pri la sankta egoismo, la dezirego pri aneksoj per tio ne estas forigata. (Tre brave)
……..
La mondo sopiras je paco (tre ĝuste! maldekstre), ĝi ne havas alian deziron, ol ke la suferoj de l’ milito, sub kiuj ĝi ĝemas, trovu finon, sed la registaroj de la malamikaj ŝtatoj scias ĉiam denove incitegi la milit-furion interne de sia loĝantaro.
……..
La mondo staras nun antaŭ la plej granda, sortograva decido: Aŭ la malamikoj decidiĝas, fari pacon; sub kiuj premisoj ni estas pretaj, eniri en intertraktojn, ili scias; aŭ ili opinias devi daŭrigi la batalon. Ke kaj en kia amplekso ni estas preparitaj por tio, estas ankaŭ sufiĉe konate de la malamikoj, kaj nia brava, admirinda popolo plue persistos; sed la sango de la militmortintoj, la turmento de la kripligitoj, ĉiu mizero kaj ĉiu sufero de la popoloj venos super la kapojn de tiuj, kiuj obstine rifuzas aŭskulti la voĉojn de la prudento kaj humaneco. (Vigla aplaŭdo sur ĉiuj flankoj)
(N. A. Z. 104)
(Internacia Bulteno 1918-5, p. 110-114)
