Il 19 febbraio è l’anniversario della morte (nel 1951) dello scrittore francese André Gide (1869-1951)
it.wikipedia.org/wiki/Andr%C3%A9_Gide
eo.wikipedia.org/wiki/Andr%C3%A9_Gide
Premio Nobel per la Letteratura nel 1947 con questa motivazione: “For his comprehensive and artistically significant writings, in which human problems and conditions have been presented with a fearless love of truth and keen psychological insight” (per i suoi scritti di vasta portata ed artisticamente significativi, nei quali le problematiche e le condizioni umane sono state presentate con impavido amore della verità e con acuta penetrazione psicologica).
Per reazione ad un ambiente familiare fortemente puritano, tutta l’attività letteraria e la stessa vita di Gide fu all’insegna del più assoluto rifiuto delle convenzioni sociali, in particolare sul piano (omo)sessuale: sono fondamentalmente autobiografiche le sue opere principali, che teorizzano non solo il diritto, ma perfino la preferibilità dell’omosessualità, e in particolare della pederastia (sesso con giovinetti):
- L’immoraliste (L’immoralista);
– La Porte étroite (La porta stretta);
- Si le grain ne meurt (Se il chicco di grano non muore) (*).
(*) Spesso questo titolo vie ne tradotto “Se il grano non muore”; in realtà, non si tratta del “grano” (frumento), ma del “chicco di grano”, con richiamo al passo del Vangelo di Giovanni 12, 24: “Se il chicco di grano caduto in terra non muore, rimane solo; se invece muore, produce molto frutto”.
È buffo che Gide riuscì ad attirare su di sé, sia pure per motivi diversi, sia la condanna della Chiesa cattolica (che per la sua esaltazione dell’omosessualità mise i suoi scritti all’Indice delle opere proibite) che dei comunisti.
Gide, infatti – che in un primo tempo aveva plaudito al socialismo sovietico – fu violentemente insultato dalla stampa comunista (che lo definì “traditore”, “bieco reazionario”, “piccolo borghese”, “servo dei padroni”, “nemico della classe operaia”), quando, di ritorno da un viaggio in Unione Sovietica all’epoca di Stalin, nel 1936-1937 pubblicò i volumi “Retour de l’URSS” (Ritorno dall’URSS) e “Retouches à mon Retour de l’URSS” (Postille al mio Ritorno dall’URSS), in cui manifestava la sua delusione per aver sperimentato la realtà del “Paese guida del comunismo internazionale”.
Il giornale comunista sovietico “Pravda” scrisse: “Sapete perché il signor Gide ce l’ha tanto con noi e con i nostri compagni? S’è indignato, poverino, ha provato un disgusto indicibile, quando si è accorto che i comunisti di Mosca non sono pederasti”.
Quando, poi, nel 1947, fu attribuito a Gide il Premio Nobel, il segretario del partito comunista italiano Palmiro Togliatti (il quale, in esilio a Mosca all’epoca di Stalin, era stato uno dei più importanti dirigenti dell’Internazionale comunista) scrisse su “Rinascita”: “Personalmente, vorrei invitare il signor Gide ad occuparsi di pederastia, dove è specialista, anziché di politica e comunismo”.
Trascrivo, al riguardo, un articolo pubblicato su “Literatura Mondo” 1937-1, p. 27 (in altra occasione presenterò l’articolo apparso su “Literatura Mondo” 1936-1, p. 29-30), ed allego:
– il francobollo francese del 1969 per il primo centenario della nascita dello scrittore;
– una caricatura di Stalin all’epoca di Gide (da “Espero katolika” 1934-119, p. 355);
– il francobollo sovietico del 1964 in ricordo di Palmiro Togliatti.
(V.) LA PERPLEKSO DE GIDE.
Reveno el Sovetio? Spirretene ni atendis. Nun ni jam scias. Ni komprenas kaj tamen ni emas enpense trakuri la tutan karieron de tiu, kiu antaŭ nelonge donis al ni tiujn «Nouvelles Nourritures». Sendube dum la lastaj kvar jaroj Gide elektis vojon, kiun multaj rigardis flankvojo. Sed li ĉiam iris ĝis la fino de tendenco, ĉu la tendenco de l’Immoraliste (La senmoralulo), aŭ male, la tendenco, kiu lin kondukis al La Porte Etroite (La mallarĝa pordo), eĉ se nur por pli bone sin retiri poste.
Gide ĉiam havis antagonismajn influojn: multaj junuloj lin sekvis, ĉar li, malamika al la dogmoj, parolis al ili pri la ĝojo vivi; aliaj, male, ĉar li parolis al ili pri devo kaj sinofero. Ĉi tie, la demando certe pli gravas pro sia politika karaktero. Tamen Gide foje skribis al amiko: «Nenion mi komprenas pri politiko kaj rifuzas min okupi pri ĝi, ĉar mi abomenas la kompromisojn kaj ne povas imagi politikon sen kompromisoj». Kaj tion li konfesis ĝuste en la momento, kiam li estis ĵetata en la mezon de la batalo.
La mondkonata simpatio de Gide por Sovetio neniam alprenis ĉe li la karakteron de aliĝo al partio. Kion Gide serĉis en la komunismo, tion li serĉis dum sia tuta vivo: la eblan proksiman realiĝon de la individuismo. Spite la kontraŭdiroj de kelkaj amikoj, kaj interalie de s-ro Roger Martin du Gard, li deklaris: «Mi nun alvenis al tio, ke mi tutkore deziras la fiaskon de l’ kapitalismo». Kial? «Ĉar bone komprenita komunismo bezonas eluzi ĉiujn valorojn de la individuo». Kaj li aldonis: «Mi opinias eraro la kontraŭmeton de individuismo kaj de l’ komunismo». Ke tiu demando restas esenca por la verkisto, tio estas certa. En korespondado inter Romain Rolland kaj Lunaĉarskij, tiu riproĉis al Rolland, ke li konservis restaĵon de «elburĝa spirito»; Rolland respondis: «Karaj amikoj de Sovetio, vi estas individuistoj malgraŭvole, kaj eble ne sciante tion».
Kio povas surprizi, tio estas ke Gide devis vojaĝi ĝis Moskvo por kompreni. Kompreni, ke la tie reganta konformismo ne povas konduki rekte al la celo, al kiu li ĉiam aspiris, t. e. al asocio de individuoj, kie, laŭ la esprimo de Marx, «la libera disvolviĝo de ĉiu kondiĉas la liberan disvolviĝon de ĉiuj». Nu, kun tristo kaj teruro, Gide konstatas, ke en Sovetio, male, la feliĉo komuna estas akirita malprofite al la feliĉo individua. La verkisto tie staris for de tio, kion li esperis.
Ĉu la malakordo venas de tio, ke la aktuala stato de Sovetio prezentas nur etapon? Ekde la komenco Gide tion komprenis kaj li skribis en 1932: En Sovetio la realigo estas eble neperfekta, sed kio plej gravas estas la verko mem.
Al tio tendencas Rusujo. Tamen jam de 1932 Gide perceptis la relativecon de ĉio, la vantaĵon de la ĉirkaŭanta mondo. Sed li opiniis, ke necesas montri la fidon al la komunistaj gvidantoj. Lia fido, lia entuziasmo, lia sincero tiel flamis, ke li eĉ rifuzis al si la rajton kritiki, akceptante kvazaŭ nur la rajton ami. La absoluta diktaturo tiam ŝajnis al li necesa por poste atingi la liberiĝon de l’ individuo. Sed hodiaŭ, ne sole tiu kondiĉo ŝajnas al li tro peza, sed la anoncita idealo montriĝas ankoraŭ tre fora. Gide certe eraris per senpacienco, aŭ per troa fidemo. Li, kiu tamen asertis, ke la homaro staras nur ĉe la sojlo de l’ progreso, subite kredis, ke ĝi povas piedkune ĝissalti senperan socian harmonion.
Ni ridetas, pensante pri la malfacileco kun kiu la homo antaŭenpaŝas al iom da lumo, pri la jarcentoj necesaj por akiri peceton da vero, aŭ pri tio, ke post dumil jaroj la kristana eklezio ankoraŭ ne sukcesis starigi la kariton sur la tero. Sed nenio pli fremdas al Gide, ol skeptika sinteno. La aktualaj demandoj reprezentas por li la plej doloran dramon. Ni cetere sentas en lia libro la aŭtentan tonon de homo, kíu antaŭ ĉio deziras diri la veron, sed suferas, ke li devas ĝin diri. Li parolis, ĉar li opinias, ke li devas de nun prilumi kelkajn junulojn, trompitajn kiel la aŭtoro mem. Tiu angoro lin premas tiagrade, ke en la nuna momento li eĉ ne pensas pri plua verkado.
Ke okazos atakoj kontraŭ li, ja ne tio lin maltrankviligas. Ne gravas. Li tre bone scias, ke la politiko ĉion simpligas, kaj ke se libro ne eniras iun difinitan fakon, oni ĝin enpuŝas en alian kontraŭan. Ne en tio kuŝas la grava afero. Antaŭ ĉio li demandas sin, ĉu li estas sur la ĝusta vojo.
(“Literatura Mondo” 1937-1, p. 27)
