Il 18 febbraio è l’anniversario della nascita (nel 1404) dell’architetto, letterato e tecnico dell’arte italiano Leon Battista Alberti (1404-1472)
it.wikipedia.org/wiki/Leon_Battista_Alberti
eo.wikipedia.org/wiki/Leon_Battista_Alberti
Tipico intellettuale umanista, cultore dei più diversi campi del sapere, Alberti è famoso soprattutto come architetto, in particolare per la trasformazione della chiesa gotica di San Francesco a Rimini nel cosiddetto “Tempio Malatestiano” o Duomo
it.wikipedia.org/wiki/Tempio_Malatestiano
(v. “L’Esperanto” 1970-1, p. 9, di cui trascrivo il testo),
per il completamento della facciata della Basilica di Santa Maria Novella a Firenze
it.wikipedia.org/wiki/Basilica_di_Santa_Maria_Novella
e per la Basilica di Sant’Andrea a Mantova
it.wikipedia.org/wiki/Basilica_di_Sant%27Andrea_(Mantova)
(v. “L’Esperanto” 1926-10, p. 186-189).
Ma Alberti si occupò anche di tante altre cose: laureato a Bologna in diritto ed economia, si interessò tra l’altro di archeologia; di studio dell’arte classica; di teoria e tecnica edificatoria, della pittura e della scultura; di rapporti familiari; nonché – ciò che qui soprattutto interessa – di linguistica (scrisse una grammatica della lingua italiana, di stupefacente modernità).
Sono dovuti a lui molti termini tecnici della lingua italiana nel campo dell’arte, a loro volta passati nelle altre lingue europee; e si può dire che, in qualche modo, abbia anticipato i principii di una lingua pianificata come l’Esperanto, perché:
– pur conoscendo molto bene il latino (lingua nella quale compose importanti trattati), si rese conto che non era opportuno continuare ad usare una lingua non più parlata dal popolo;
- nel tradurre in volgare i termini latini, ebbe cura di evitare i grecismi, ma usò preferibilmente le risorse interne della lingua (così come gli esperantisti seguaci della “buona lingua” si forzano di sviluppare il materiale di base, anziché introdurre termini “sintetici” presi direttamente da una particolare lingua);
- rivendicò il diritto e il dovere di creare parole nuove, ogni volta che non esistano termini adeguati per nuove realtà;
- non creò le parole in modo arbitrario, “a priori”, ma dette significati nuovi ed ulteriori a parole già esistenti, in base all’analogia;
- pur basando essenzialmente il suo lessico volgare sui dialetti toscani (soprattutto quello fiorentino), non trascurò i contributi di altri dialetti, ponendo in essere un’opera di sintesi degli elementi migliori, con prioritaria cura della comprensibilità.
In Esperanto esiste la traduzione, di Giordano Azzi, di un brano dal primo dei libri “Della famiglia” (nella “Itala Antologio” – Antologia Italiana, Milano 1987, p. 127-129).
Allego:
– una cartolina maximum formata con il francobollo italiano del 1972 per il 500° anniversario della morte di Leon Battista Alberti;
– l’immagine del Tempio Malatestiano (Duomo) di Rimini, da una vecchia cartolina.
HISTORIO KAJ LEGENDO PRI RIMINI
Rimini ne estas nur la Perlo de Adria Maro, la plej bela strando de Eŭropo. Ĝi estas ankaŭ la urbo de Paŭlo kaj Franciska, de Sigismondo kaj Isotta. Historio kaj legendo interplektiĝas en tiuj rakontoj pri amo kaj sango, tiel ke oni ne plu kapablas distingi, kie finiĝas historio kaj komenciĝas legendo. La rakonto pri Paŭlo kaj Franciska estas probable konata pli bone, ankaŭ de la eksterlandaj samideanoj, pro la versoj de la «Infero» de Dante; mi provos resumi la rakonton pri Sigismondo kaj Isotta.
La turistoj, kiuj eniras la Malatestan Templon de Rimini, pensas nur pri Isotta kaj Sigismondo, montrante per fingro la monogramon, ĉie skulptitan, formitan el S alkroĉiĝanta al I, legante Sigismondo kaj Isotta, Isotta kaj Sigismondo: vane, antaŭ kelkaj jaroj, spertulo el Rimini pruvis ke tiu monogramo estas la unua silabo de nomo Sigismondo; malgraŭ tio, ĉiuj preferas kredi ke tiu mallongigo estas simbolo de la arda pasio, kiu kunigis Sigismondo-n Malatesta kaj Isotta-n degli Atti.
Malofte, en la sama persono kiel en Sigismondo oni trovas virtojn kaj malbonajn inklinojn de la animo. Soldato, malĝentila, kruela, malpia, li kunigis al tiuj gravaj mankoj la meriton de rafinita kulturo. Eble antaŭ ĉio li admiris en ŝi tre kleran kaj tre inteligentan virinon, poste venis la amo. Tiel la diboĉa deloganto, kiu prenis la virinojn el la ĉevalo, ponardante tiujn, kiuj al li rezistis, verkis por ŝi delikatajn sonetojn.
Malgraŭ la fluo de la jaroj, la du edzinoj kaj la konkubinoj la Princo de Rimini milde amadis Isotta-n kaj ĉiam al ŝi sin turnis por konsiloj kaj konsoloj.
Kiam (en jaro 1446) Sigismondo donis al la fama arkitekto Leon Battista Alberti la taskon transformi la preĝejeton de Sankta Francisko, li decidis ke la plej bela sarkofago, skulptita de Matteo de’ Pasti, estu por Isotta, kiun li deklaris «laŭ beleco kaj virto, ornamo de Italio» dum ankoraŭ vivis lia dua edzino. Sep jarojn post ĉi ties morto Isotta fariĝis edzino de la Princo (kiu dum tiuj sep jaroj vane penis por trovi edzinon taŭgan de politika vidpunkto), post dudek jaroj de fidela kaj firma amo.
Ĝis tiu ĉi punkto, la parto plej konata de la historio de Isotta degli Atti; preskaŭ ne konata estas la dua parto de ŝia vivo.
Ekskomunikita de Papo Pio la 2-a, reduktita al la nura posedaĵo de Rimini, Sigismondo kapitulacis al la armeo de la Papo, dum Isotta vendis siajn juvelojn por rezisti al pesto kaj malsato. Ŝajnigante sin pentinta, li por rehonoriĝi petis kaj ricevis permeson batali en Grekujo kontraŭ la turkoj, lasante al Isotta la urban regadon. Li revenis malsana kaj sen financaj rimedoj, kaj Isotta fariĝis flegistino kaj restis ĉe li ĝis la morto forprenis lin en aĝo de 51 jaroj. Ŝi restis sola, malriĉa kaj sen protekto kun du junaj filoj. Por ili ŝi forte timis, sed ŝi ne lasis la urbon, kie ŝi estis kantata de poetoj kaj honorata de artistoj.
Sallustio, ŝia unuenaskito, estis ĵetigita en puton de duonfrato, kiu heredis la sangavidajn instinktojn de la patro, kaj Isotta, kvankam konante la kulpulon, silentis por savi la alian filon Valerion. Ŝi ne konis tiun alian krimon, ĉar ŝi mortis pro veneno en 1470-a. Ŝia funebro estis luksega por kaŝi la abomenindan agon, kiu kondukis la «dian Isotta-n » al tiu tombo jam antaŭ 25 jaroj preparita por ŝi.
Delvina Gimelli
(“L’Esperanto” 1970-1, p. 9)
