Il 6 febbraio è l’anniversario della nascita (nel 1778) del poeta e scrittore italiano Niccolò Foscolo (1778-1827)
it.wikipedia.org/wiki/Ugo_Foscolo
eo.wikipedia.org/wiki/Ugo_Foscolo
conosciuto come Ugo Foscolo.
La scelta di cambiare il nome da Niccolò ad Ugo fu mordacemente commentata dal poeta e traduttore Vincenzo Monti
il quale scrisse (ne esistono due versioni, più o meno uguali):
Questi, rosso di pel, Foscolo è detto
che, per meglio falsar, falsò se stesso
giacché in Ugo cambiò ser Nicoletto. Guarda la borsa se ti vien da presso.
Questi è il rosso di pel Foscolo detto,
sì falso che falsò fino se stesso,
quando in Ugo cangiò ser Nicoletto.
Guarda la borsa, se ti viene appresso.
Anche in Esperanto ne esistono due versioni:
Jen tiu ruĝharul’, Foscol’ nomata:
falsul’, eĉ nomon falsis li sentima,
Nikolao en Ugo estis ŝanĝata.
Monujon gardu se li al vi proksima.
(trad. Carlo Minnaja, Itala Antologio 1987, p. 293)
Ĉi ruĝharulo, Fòskolo nomata
per trompa nomo estas ja konata:
nun Hugo, ne Nikola. Kaj admonon:
se li vin sekvas, gardu vian monon!
(trad. Nicola Minnaja, 10.3.2017)
Foscolo nacque a Zacinto (Zakinto, Zante, Zakynthos),
it.wikipedia.org/wiki/Zante
eo.wikipedia.org/wiki/Zakinto
una delle isole Ionie (nel mare Ionio, tra l’Italia e la Grecia), all’epoca veneziana, oggi greca, da padre veneziano e madre greca; rimase sempre legato nella memoria alle sue origini greche, come appare in modo speciale nel suo sonetto “A Zacinto”, ma anche in altre opere. Curiosamente, però, in Grecia non è “rivendicata” la sua origine e cultura greca (rimasi sorpreso, anni fa, quando lessi un opuscolo ufficiale greco sulle Isole Ionie, in cui Foscolo non era citato tra le “glorie” locali, mentre erano messi in evidenza letterati a me del tutto sconosciuti; del resto, anche la pagina di Wikipedia in Esperanto non ne fa cenno).
Parlerò in altra occasione (magari il 2 novembre, giorno dedicato al ricordo dei defunti…) del poema “De’ Sepolcri” (Pri la Tomboj)
Oggi mi limito a trascrivere:
– il sonetto “A Zacinto” (Al Zakinto), in italiano e nella versione in Esperanto di Umberto Broccatelli;
– un articolo da “Literatura Mondo” 1935-4, p. 88.
Aggiungo un elenco delle opere di Foscolo tradotte in Esperanto, ed allego:
– un francobollo italiano del 1979 con il ritratto di Foscolo;
– l’immagine del dipinto di Sandro Botticelli “La nascita di Venere”
it.wikipedia.org/wiki/Nascita_di_Venere
eo.wikipedia.org/wiki/Naski%C4%9Do_de_Venuso
conservato a Firenze alla Galleria degli Uffizi (a dire il vero, secondo la leggenda Afrodite/ Venere nacque sì “nel greco mar”, ma lontano da Zacinto, a Cipro oppure a Citera (Kithera, Cerigo)
A ZACINTO
Né più mai toccherò le sacre sponde
ove il mio corpo fanciulletto giacque,
Zacinto mia, che te specchi nell’onde
del greco mar da cui vergine nacque
Venere, e fea quelle isole feconde
col suo primo sorriso, onde non tacque
le tue limpide nubi e le tue fronde
l’inclito verso di colui che l’acque
cantò fatali, ed il diverso esiglio
per cui bello di fama e di sventura
baciò la sua petrosa Itaca Ulisse.
Tu non altro che il canto avrai del figlio,
o materna mia terra; a noi prescrisse
il fato illacrimata sepoltura.
Ugo Foscolo
AL ZAKINTO
Ne plu retuŝos mi la bordon sanktan,
kie la korp’ de mi knabeto sidis,
mia Zakint’, en mar’ vin spegulanta
de l’ Grekoj, kiuj la naskiĝon vidis
de virgeca Venuso, fekundanta
tiujn insulojn, kiam ŝi ekridis;
kaj vian belon laŭdis verso kanta
de l’ viro, kiu l’ akvojn jam priskribis
fatalajn, kaj diversan la ekzilon,
kial de fam’ kaj malfeliĉo ĉarma
kisis Ulis’ l’ Itakan grundon ŝtonan.
La kanton nur vi havos de la filo,
patrina mia land’, fato ordona
volas, ke estu nia tomb’ senlarma.
Ugo Foscolo, trad. Umberto Broccatelli
(el “Itala Antologio” 1987, p. 304)
*****
(V.) UGO FOSCOLO EN LA FRANCA LINGVO.
Ĵus aperis en Francujo du gravaj verkoj rilataj al tiu poeto, kiun la italoj prave rigardis kiel unu el la plej emocivekaj figuroj de sia literaturo. La unua estas tezo de s-ro Armand Caraccio: “Ugo Foscolo, la homo kaj la poeto (1778-1827)”; la alia estas antologio en la kolekto de la «Cent Chefs-d’oeuvres étrangers» (cent fremdaj Ĉefverkoj), kompilíta de la konata belga eseisto, s-ro Robert Vivier.
La tezo de s-ro Caraccio, montrante la diversajn aspektojn de la vivo kaj verko de Foscolo, prezentas tre utilan kompletigon kaj kvazaŭ komentarion de la antologio.
Foscolo naskigis en la insulo Zante, de veneziana patro kaj greka patrino. Li vigle enmiksiĝis en la tiamajn italajn militojn kaj kverelojn, fervore aliĝis al la jakobena partio, batalis por la libero en la armeoj de Bonaparte, kiu lin nomis profesoro de beletristiko ĉe la universitato de Pavia. Post la falo de Bonaparte, li ekziliĝis unue en Svislandon, poste en Britlandon, kie li mortis. Lia tombo kuŝas en Firenze apud tiuj de Michelangelo, Galilei kaj Alfieri.
La plej populara verko de Foscolo estas sendube “La lastaj leteroj de Jacopo Ortis”, imititaj laŭ “Werther” de Goethe. Sed lia profunda originaleco plene disvolviĝas en la poemo “Pri Tomboj” kaj en la fragmentoj de la nefinita liriko “La Gracioj”. Krom la esprimo de la koncepto kaj sinteno, propraj al la romantika homo, oni trovas en tiuj verkoj tute individuan tonon, aŭtentikan emocion kaj senperan harmonion, kiuj apartenas nur al Foscolo. Same kiel la anglaj romantikuloj direktas sian intereson al ltalujo, li montras inklinon al la angla poezio, kiu lin plurfoje inspiras, precipe en liaj sublunaj tomboj. Lia bezono al senmorteco sentiĝas tra la mirindaj bildoj, kiujn li pentras pri la ideala antikva Helenujo.
Ankaŭ la virinoj alportas tre gravan elementon en la poezion de Foscolo, kiu spertis multajn korintrigojn kaj amsukcesojn, kaj havis pri tio koncepton tre similan al tiu de Stendhal. Kaj la kulto al la gracioj anstataŭis en lia koro la kulton, al kiu li ne kredis plu. De tio venas ha mistika erotiko, vekite per la memoro de ĉarmaj aventuroj parte travivitaj.
S-ro Caraccio, same kiel s-ro Vivier, tre alte taksas la “Graciojn” kaj sukcesas nin kunvibrigi en ilia admiro. Tie refoje pruvigas, ke la poeziaj beloj konsistas el multaj nedifineblaj fadenoj, mistere teksitaj per genia mano. Ŝajnas, ke la Gracioj mem enkorpiĝis en la verkoj, tiom alloge kaj delikate ili fluas! Ĉe Foscolo, kiel ĉe la plej grandaj poetoj, ordinara cirkonstanco kaj banala objekto povas veki inspiron: la vespero de festotago, geamantoj en boato sur lago, babilo sur balkono kaj mil aliaj detaloj, kiuj sub lia plumo fariĝas eternaj. Necesas tre malmulte: ia subtila nuanco, ia vorto en la ĝusta loko, ia nova akcento en la ritma modulado, por ke la poemo venku la tempon. Tiun rafinitan arton funde konis Foscolo, kiu lasis personan kaj neimiteblan signon sur la komuna propraĵo de sia epoko,
(Literatura mondo”, 1935-4, p. 88)
*****
– Le ultime lettere di Jacopo Ortis (“La lastaj leteroj de Jacopo Ortis), la lasta interparolo kun Parini, 27.10.1798, 4.12.1798, 8.2.1799, trad. Gian Carlo Guarnieri, “Itala Antologio” 1987, p. 299-303
– De’ Sepolcri (Pri la Tomboj), trad. Luigi Minnaja, vv. 213-295, “Radio Roma – Esperanto” 1.11.1960
– De’ Sepolcri (Pri la Tomboj), vv. 1-295, trad. Luigi Minnaja, 1970
– De’ Sepolcri (Pri la Tomboj), vv. 213-295, trad. Luigi Minnaja, “Itala Antologio”, 1987, p. 306-309
– De’ Sepolcri (Pri la Tomboj), vv.1-40, trad. Giordano Azzi, “Itala Antologio”, p. 305-306
– A Luigia Pallavicini caduta da cavallo (Al Luigia Pallavicini falinta el ĉevalo), trad. Clelia Conterno Guglielminetti, manuskripto
– Alla sera (Al la vespero), trad. Giovanni Roattino, “L’Esperanto” 1981-2, p. 8
– Alla sera (Al la vespero), trad. Enrico Dondi, “Tra la itala poezio”, 1984; “L’Esperanto” 1984-7/8, p. 8; “Itala Antologio” 1987, p. 303-304
– In morte del fratello Giovanni (Pro la morto de lia frato Johano), trad. Gaudenzio Pisoni, manuskripto de 1.11.1978
– In morte del fratello Giovanni (Memore pri la morto de frato Giovanni), trad. Nicola Ruggiero, “poŝtolisto cezarpoezio” 24.10.2004
– A Zacinto (Al Zakinto), trad. Umberto Broccatelli, “Itala antologio” 1987, p. 304
