Il 5 gennaio ricorre la morte (nel 1821) del poeta dialettale milanese Carlo Porta (1775-1821)
it.wikipedia.org/wiki/Carlo_Porta
eo.wikipedia.org/wiki/Carlo_Porta
La sua poesia è una satira della società a lui contemporanea, soprattutto della nobiltà boriosa e attaccata ai privilegi e del clero profittatore (sebbene avesse studiato in Seminario, o forse proprio per questo, Porta era ferocemente anticlericale).
Se avesse scritto in italiano o in un dialetto più comprensibile o più diffuso (il veneziano di Carlo Goldoni, il romanesco di Giuseppe Gioachino Belli, il napoletano di Salvatore Di Giacomo,
il siciliano di Ignazio Buttitta
o di Andrea Camilleri), Carlo Porta sarebbe molto più famoso, ma la sua sfortuna è stata quella di aver scritto in milanese; e Stendhal, che lo conobbe e lodava i suoi versi, si rammaricava che nessuno li capisse a dieci miglia da Milano.
In Esperanto, oltre alla poesia citata nella pagina di Wikipedia (“La preghiera/ La preĝo”, trad. Gaudenzio Pisoni, nella “Itala Antologio” (Antologia Italiana), pagg. 310-314 – peraltro già apparsa in “Literatura Foiro” 1976-40), c’è la traduzione de “La nomina del cappellan/ La elekto de la kapelpastro”, trad. Gaudenzio Pisoni, in “Literatura Foiro” 1976-40.
Trascrivo “La preghiera/ La preĝo”, in milanese e in Esperanto, ed allego un annullo speciale italiano (milanese) del 1971 per il 150° anniversario della morte di Carlo Porta.
LA PREGHIERA
Donna Fabia Fabron de Fabrian
l’eva settada al foeugh sabet passaa
col pader Sigismond ex franzescan,
che intrattant el ghe usava la bontaa
(intrattanta, s’intend, che el ris coseva)
de scoltagh sto discors che la faseva.
Ora mai anche mì don Sigismond
convengo appien nella di lei paura
che sia prossima assai la fin del mond,
ché vedo cose di una tal natura,
d’una natura tal, che non ponn dars
che in un mondo assai prossim a disfars.
Congiur, stupri, rapinn, gent contro gent,
fellonii, uccision de Princip Regg,
violenz, avanii, sovvertiment
de troni e de moral, beffe, motegg
contro il culto, e perfin contro i natal
del primm Cardin dell’ordine social.
Questi, Don Sigismond, se non son segni
del complemento della profezia,
non lascian certament d’esser li indegni
frutti dell’attual filosofia;
frutti di cui, pur tropp, ebbi a ingoiar
tutto l’amaro, come or vò a narrar.
Essendo ieri venerdì de marz
fui tratta dalla mia divozion
a Sant Cels, e vi andiedi con quell sfarz
che si adice alla nostra condizion;
il mio copè con l’armi, e i lavorin
tanto al domestich quanto al vetturin.
Tutte le porte e i corridoi davanti
al tempio eren pien cepp d’una faragin
de gent che va, che vien, de mendicanti,
de mercadanti de librett, de immagin,
in guisa che, con tanto furugozz,
agio non v’era a scender dai carrozz.
L’imbarazz era tal che in quella appunt
ch’ero già quasi con un piede abbass,
me urtoron contro un pret sì sporch, sì unt
ch’io, per schivarlo e ritirar el pass,
diedi nel legno un sculaccion sì grand
che mi stramazzò in terra di rimand.
Come me rimaness in un frangent
di questa fatta è facil da suppôr:
e donna e damma in mezz a tanta gent
nel decor compromessa e nel pudôr
è più che cert che se non persi i sens
fu don del ciel che mi guardò propens.
E tanto più che appena sòrta in piè
sentii da tutt i band quej mascalzoni
a ciuffolarmi dietro il va via vè!
Risa sconc, improperi, atti buffoni,
quasi foss donna a lor egual in rango,
cittadina… merciaja… o simil fango.
Ma, come dissi, quell ciel stess che in cura
m’ebbe mai sempre fino dalla culla,
non lasciò pure in questa congiuntura
de protegerm ad onta del mio nulla,
e nel cuor m’inspirò tanta costanza
quant c’en voleva in simil circostanza.
Fatta maggior de mì, subit impongo
al mio Anselm ch’el tacess, e el me seguiss,
rompo la calca, passo in chiesa, giongo
a’ piedi dell’altar del Crocifiss,
me umilio, me raccolgh, poi a memoria
fò al mio Signor questa giaculatoria:
Mio caro buon Gesù, che per decreto
dell’infallibil vostra volontà
m’avete fatta nascere nel ceto
distinto della prima nobiltà,
mentre poteva a un minim cenno vostro
nascer plebea, un verme vile, un mostro:
io vi ringrazio che d’un sì gran bene
abbiev ricolma l’umil mia persona,
tant più che essend le gerarchie terrene
simbol di quelle che vi fan corona
godo così di un grad ch’è riflession
del grad di Troni e di Dominazion.
Questo favor lunge dall’esaltarm,
come accadrebbe in un cervell leggier,
non serve in cambi che a ramemorarm
la gratitudin mia ed il dover
di seguirvi e imitarvi, specialment
nella clemenza con i delinquent.
Quindi in vantaggio di costor anch’io
v’offro quei preghi, che avii faa voi stess
per i vostri nimici al Padre Iddio:
Ah sì abbiate pietà che mi offendesser
senza conoscer cosa si facesser.
Possa st’umile mia rassegnazion
congiuntament ai merit infinitt
della vostra accerbissima passion
espiar le lor colpe, i lor delitt,
condurli al ben, salvar l’anima mia,
glorificarmi in cielo, e così sia.
Volendo poi accompagnar col fatt
le parole, onde avesser maggior pes,
e combinare con un pò d’eclatt
la mortificazion di chi m’ha offes
e l’esempio alle damme da seguir
ne’ contingenti prossimi avvenir,
sòrto a un tratt dalla chiesa, e a quej pezzent,
rivolgendem in ton de confidenza,
Quanti siete, domando, buona gent?…
Siamo ventun, rispondon, Eccellenza!
Caspita! molti, replico… Ventun?…
Non serve: Anselm?… Degh on quattrin per un.
Chì tas la Damma, e chì Don Sigismond
pien come on oeuv de zel de religion,
oscoldaa dal son di forzellinn, di tond,
l’eva lì per sfodragh on’orazion,
che se Anselm no interromp con la suppera
vattel a catta che borlanda l’era!
Carlo Porta
LA PREĜO
Dam’ Fabja Fabron’ de Fabrian’
sidadis ĉe l’ kameno lastsabate
kun pastro Sigismond’, eksfranciskan’,
kiu aŭskultis, dume, akurate
– dume, logike, ĝis la rizpreparo –
ŝin parolantan kun solena faro.
“Ankaŭ mi, nune, pastro Sigismondo,
plene kunsentas kun via teruro
pri l’ apudesto de la fin’ de l’ mondo,
ĉar estas faktoj el tia naturo
ke ili nur okazas en realo
kiam la mondon minacas disfalo.
Konspiroj, stuproj, raboj, frataj luktoj,
perfidoj, murdoj de klasreĝaj princoj,
perfortoj, subpremadoj, morkoruptoj,
sangad’ de tronoj, mokoj, aĉaj grincoj
de sagoj kontraŭkultaj, eĉ defio
al la nobela bazo de l’ socio.
Se tiaj faktoj signoj jam ne estas
de l’ realiĝo de l’ profetaj diroj,
tamen la fruktojn ili manifestas
malindajn de l’ filozofideliroj;
ĉi fruktojn devis mi amare gluti,
do mi pri ili plu ne povas muti.
En la hieraŭa karesma vendredo
al sankta Cels’ min pelis voko pia
kaj tien mi, pro la nobel-heredo,
aliris kun la pompo tradicia:
mia kaleŝo kun blazon’ kaj bantoj
ĉu al koĉero ĉu al la servantoj.
Ĉiuj pordegoj kaj vestiblanguloj
antaŭ la templo estis plene plenaj
de homoj fuŝirantaj, almozuloj,
libro- kaj bildvendistoj ofertemaj
tiel ke, pro la amasita gento,
mi devis elveturi kun atento.
Estis konfuz’, sed preskaŭ mi ektuŝis
la stratpavimon per mia ŝueto,
kiam ĝis mi pastraĉon oni puŝis
grasan, malpuran… mi, dum savretreto,
frapegis la kaleŝon per la pugo
kaj teren falis post reaga flugo.
Kiel mi restis post la akcidento
facile supozeblas kun angoro;
ino kaj damo, ĉe tioma gento,
en dec’ kompromitita kaj pudoro;
estas sendube ke se mi ne svenis
min la Ĉiel’ protektis kaj subtenis.
Des pli ke, post la restariĝo, mi
el tie aŭdis ke la aĉularo
mokridis min: Atentu! For de ĉi!
Kaj ridoj, fajfoj, pajacema knaro,
kiel se ĉerpus dam’ el sama poto
de vendisto, burĝin’… aŭ tia koto.
Sed, kiel mi jam diris, la Ĉielo
kiu min vartis ekde la lulilo,
ne ĉesis, eĉ dum tiu ĉi ribelo,
min gardi, malgraŭ mia homhumilo,
en min spirante tiom da komforto
kiom necesa en malbona sorto.
Do mi, pli granda ol mi mem, ordonas
al la servisto: sekvu min, kaj ĉit!
Mi fendas plebon, iras templon, pronas
mi kline ĉe l’ altar’ de l’ Krucumit’;
humilmedita al Sinjor’, ripare,
mi faras ĉi preĝadon senprepare:
«Kara Jesuo bona, kiu danke
al Via senerara sankta volo
min naskis en la klas’ unuarange
nobela pro l’ distingo kaj la rolo,
dum Vi povintus nur per eta gesto
ke iĝus mi plebano, monstro, besto,
mi dankas Vin pro la privilegioj
larĝe donitaj al mia persono,
des pli ke, ĉar la mond-hierarkioj
simbolas tiujn de la dia krono,
mi estas, fakte, pro ĉiel-elekto,
de l’ Tronoj kaj Keruboj la reflekto.
Tia favor’, anstataŭ min eksciti,
kiel okazus en cerbo leĝera.
min memorigas simple Vin imiti,
laŭ mia devo danka kaj ofera,
agante kiel Vi kaj pardonante
tiujn krimulojn forestantajn kvante.
Do mi pro ili preĝas laŭ indikoj
de Vi donitaj kiam al la Dia
Patro Vi preĝis por la malamikoj:
ho, jes, kompatu al agado fia
de tiuj kiuj kontraŭ mi eraris
ne konsciante kion ili faris.
Povu humila mia tolerem’
kun la meritoj ne havantaj limojn
de Via sanga Pasiono mem,
elpagi kulpojn kaj iliajn krimojn,
bongvidi ilin kaj min savi, tamen,
por ĝui la ĉielan gloron. Amen».
Ĉar vere pli valoras la farato
ol la dirito, volis mi instigi
samtempe, sed per iom da “eklato”,
la ofendintojn min sin humiligi
kaj damojn lerni, per ekzempla deco,
saman konduton por la estonteco.
Tuj for el la preĝejo mi demandas
la ĉifonulojn kun ekkonfidenco:
«Min diru, kiom via nombro grandas?».
Kaj ili: «Dudekunu Ekscelenco!».
Mi: «Dudekunu… oni pasas limojn …
ne gravas, ĉiu havu du centimojn»“.
Silentas nun la damo, la monaĥo,
ovece plena de sankta fervoro,
arda pro l’ forka kaj telera klako,
pretiĝas esti vigla oratoro;
kaj… se l’ supujo ne alvenus frue
li certe vortokirlus ŝtormobrue.
Carlo Porta, trad. Gaudenzio Pisoni
(el “Literatura foiro” 1976-40)
(el “Itala Antologio” 1987, p. 310-314)
